იურიდიული ფირმა

TORADZE & PARTNERS

www.TPA.ge

სარჩევი 

1. შესავალი. 3
2. პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი ნორმები. 4
3. სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება. 5
4. სასამართლო აქტის გასაჩივრების უფლება. 5
5. ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენცია. 6
6. ავტონომიური კანონმდებლობა. 7
7. მოსამართლის დამოუკიდებლობა. 8

ა)       შინაგანი რწმენა. 8

ბ)       კოლიზია. 9

6. შუალედური შედეგი. 10
7. საქმის განხილვის (გადაწვეტილების) გაჭიანურება. 12
8. ლეგალური დეფინიცია. 12
9. გაჭიანურების არსი. 12
10. პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი კანონმდებლობა. 14
11. ანალიზი: კანონით დადგენილი ვადის სასამართლოს მიერ გაგრძელება. 15
12. სამართლებრივი პოზიციები გაჭიანურებული გადაწვეტილებების მიმართ.. 15
13. ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა. 15
14. გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა. 17
15. გერმანიის უმაღლესი სასამართლოს პრაქტიკა. 18
16. მოსაზრებები ლიტერატურიდან. 19

ა)       გაბატონებული აზრი. 19

ბ)       მინორიტარული მოსაზრებები. 20

5. კანონმდებლობის დახვეწის საჭიროება. 21
6. დასკვნა. 21

გამოყენებული ლიტერატურა:

BVerfG                                   Amtshaftungsansprüche nach überlanger Dauer eines  Gerichtsverfahrens

                                                JA 2014. 398

BGH,                                       Unrichtige Titelausfertigung keine Amtspflicht gegenüber Gläubiger bei späterer Nichtbeweisbarkeit der Forderung,

NJW 1981, 2345

EuGH                                      Staatshaftung für offenkundig gegen Gemeinschaftsrecht verstoßendes Gerichtsurteil

EuZW 2003, 718

EGMR                                    Dauer eines Verfahrens vor dem BVerfG

                                                NJW 2005, 41

EGMR                                    Kein wirksamer Rechtsschutz in Deutschland gegen überlange Dauer des Zivilverfahrens

                                                NJW 2006, 2389

EGMR                                    Konventionswidrige Verfahrensdauer vor dem BVerfG

                                                NJW 1997, 2809

EGMR                                    Untersuchungshaft eines selbstmordgefährdeten Beschuldigten – Verfahrensdauer

                                                NJW 2001, 2694

EGMR                                     Höhe der Enteignungsentschädigung und der Entschädigung bei überlanger Dauer des Verfahrens, NJW 2007, 1259

Blohmeier,                             Die Haftung des Staates für die Verzögerung der Zivilprozessen

                                                NJW 1977, 557

Breuer, Marten                      Staatshaftung für judikatives Unrecht: eine Untersuchung zum deutschen Recht,

abr. https://books.google.ge/books?id=RBnSJZB5Nj4C&pg=PA235&lpg=PA235&dq=Br%C3%BCning+NJW+2007,+1094&source=bl&ots=EkB4Wq-daW&sig=kgRo2xFsamKc976Dnlla5iXzno4&hl=en&sa=X&ved=0CC0Q6AEwA2oVChMIvO7tv5mIxgIVCrwUCh3cQgCD#v=onepage&q=Br%C3%BCning%20NJW%202007%2C%201094&f=false

Brüning, Christoph                Staatshaftung bei überlanger Dauer von Gerichtsverfahren

                                                NJW 2007, 1094

Guckelberger, Annette         Der neue staatshaftungsrechtliche Entschädigungsanspruch bei überlangen Gerichtsverfahren

DÖV 2012, 289

Haremza Sascha,                    Der untätige Verwaltungsrichter

Dissertation, Universität Regensburg, 2009

Heine, Manfred                     Überlange Gerichtsverfahren

                                                MDR 2012, 327

Kloepfer, Michael                  Verfahrensdaure und Verfassungsrecht

                                                JZ 1979, 209

Lansnicker, Frank                  Rechtsverhinderung durch überlange Verfahrensdauer

Schwirtzek, Thomas              NJW 2001, 1969

Ossenbühl, Fritz                     Staatshaftung beim überlangen Gerichtsverfahren           

                                                DVBl 2012, 857

Papier, Hans-Jürgen              Die richterliche Unabhängigkeit und ihre Schranken

                                                NJW 2001, 1089

Redeker, Konrad                    Kann eine Untätigkeitsbeschwerde helfen?

                                                NJW 2003, 488

Remus, Dieter                        Amtshaftung bei verzögerter Amtstätigkeit des Richters

                                                NJW 2012, 1403

Vosskuhle, Andreas               Erosionserscheinungen des zivilprozessualen Rechtsmittelsystems 

                                                NJW 1995, 1377

Vosskuhle, Andreas               Bruch mit einem Dogma: Die Verfassung garantiert Rechtsschutz gegen den Richter

NJW 2003, 2193

„ნუ გაამრუდებ სამართალს შენი ღარიბის დავაში.

სიცრუეს ნუ ჩაიდენ სამართალში,

გლახაკს ნუ მოუფონებ და ძლიერს ნუ მიეპირფერები:

სიმართლით განსაჯე შენი მოყვასი[1]“

A.  შესავალი

არავისათვის არ არსებობს პასუხისმგებლობისაგან აბსოლუტური თავისუფლება.

გამონაკლისები დასაშვებია მხოლოდ კონსტიტუციურიობისა და სამართლიანი სახელმწიფოს პრინციპებზე დაყრდნობით და მხოლოდ დაზარალებულის ინტერესთა შეწონადობის გზით. შესაბამისად პასუხისმგებლობის წესი ვრცელდება ასევე საჯარო სუბიექტებზე, მათ შორის სასმართლო ხელისუფლების ორგანოზე, მიუხედავად იმისა, რომ იგი თავისი განსაკუთრებული სტატუსებიდან გამომდინარე მთელ რიგ ავტონომიებს და ხელშეუხლებლობას იმსახურებს.

სასამართლო ხელისუფლება ემყარება სამართლიანობის დადგენის და საჭიროების შემთხვევაში აღდგენის პრინციპს. შესაბამისად იგი თავად არ უნდა იქცეს განზრახ თუ უნებლიედ უსამართლობის წყაროდ. თუმცა ამის სრულფასოვნად მიღწევა არ არის შესაძლებელი. შესაბამისად, იქ სადაც ადგილი აქვს სასამართლო ხელისუფლებიდან უსამართლო ქმედებებს, თავს იჩენს საკითხი, როგორ დავიცვათ სამართლებრივი გზებით თავი მოსამართლის უკანონო ქმედებისაგან. ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფორმა არის ზემდგომ ინსტანციაში გასაჩივრება. არსებობს ასევე მოსამართლის მიმართ დისციპლინარული პასუხისმგებლობის დაკისრების გზები, თუმცა ეს უკანასკნელი ნაკლებად უზრუნველყოფს დაზარალებულის უფლებების status quo-ს აღდგენა ან მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას.

საჯარო სუბიექტის პასუხისმგებლობა ვრცელდება საჯარო ხელისუფლების ყველა შტოზე და მათ შორის ასევე სასამართლო ხელისუფლებაზე, მასში დასაქმებულ საჯარო მოსამსახურეებზე და მათ შორის მოსამართლეებზე. დემოკრატიულ საზოგადოებაში სამართლებრივი ხედვა სასამართლო ხელისუფლებაზე დღემდე ეფუძნება მის დამოუკიდებლობისა და ხელშეუვალობის პრინციპს, განსაკუთრებით როცა საქმე ეხება სასამართლო ხელისუფლების პასუხისმგებლობას. ეს სფერო ყოველთვის ფაქიზი და ბევრად უფრო პრივილეგირებულია, ვიდრე საჯარო საფეროს სხვა წარმომადგენელების დელიქტის შედეგად პასუხისმგებლობის ზომები. აღნიშნული ემყარება სასამართლო ხელისუფლების არსებითი დამოუკიდებლობის დაცვის პრინციპს, ისეთს როგორიც არის მოსამართლის სიმშვიდის უზრუნვლეყოფა გადაწვეტილების მიღებისას, მისი გადაწვეტილების უზენაესობა, ხელშეუვალი ავტონომია და სხვა.

წარმოდგენილ სტატიაში კვალიფიციური პრობლემა ეხება სასამართლო ხელისუფლების გადაცდომათა ანალიზს, მათგან კი ყველაზე მეტი ყურადღება ეთმობა სასამართლო გადაწვეტილების გაჭიანურების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების თემატიკას. პრობლემატური საკითხი არის სწორედ ის, რომ საქართველოს კანონმდებლობა არ ადგენს სპეციალური ნორმებით სასამართლო ხელისუფლების მხრიდან ასეთი სახის გადაცდომებისათვის რაიმე სახის პასუხისმგებლობის ან მისგან ექსკულპაციის წესებს. გერმანული კანონმდებლობა ამ საკითხში უფრო დახვეწილია. ერთი მხრივ სამოქალაქო კანონთა წიგნი[2] აწესრიგებს მოსამართლის დელიქტურ პასუხისმგებლობას საჯარო ვალდებულების დარღვევისთვის, თუმცა სასამართლო წარმოების გაჭიანურებისთვის სპეცილაური ნორმის შემოღება მხოლოდ 2011 წელს მოახერხა და ისიც ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს ჩარევის გზით. შესაბამისად ამ თარიღიდან გერმანულ ლიტერატურაში შეწყდა დებატები გაჭიანურებული გადაწვეტილებების სამართლებრივი შეფასებების მიმართ. საქართველო კი ამ მიმართულიბით ჯერ ადრეულ ეტაპზეა. 

სტატიის მიზანია გამოვიკვლიოთ საქართველოსა და ევროპაში დღეს არსებული სამართლებრივი ბაზა სასამართლო ხელისუფლების პასუხისმგებლობის სფეროში, მოვახდინოთ დამკვიდრებული პრაქტიკის სამართლებრივი შედარება და დავსახოთ შესაძლებლობების გზა ასეთი მოწესრიგების საქართველოს სამართლებრივ სივრცეში ტრანსფორმაციის იდეით. შედეგად შესაძლებელია, რომ ასეთი სახის რეგულაციებმა ბევრად უფრო ეფექტური, ქმედითი და პასუხისმგებლობის მაღალი გრძნობით გახადოს სასამართლო ხელისუფლების ერთეული წარმომადგენელები თავიანთი საჯარო ველდებულების შესრულებისას და უკან დაგვრჩეს ისეთი გადაცდომები სასამართლო წარმოების პროცესში, როგორიც არის გადაწვეტილების გაჭიანურება, რომლის დეფიციტს საქართველოს დღევანდელი სასამართლო სისტემა სულაც არ განიცდის. 

წარმოდგენილი კველვის აქტუალურობაც არ საჭიროებს განსაკუთრებულ აღნიშვნებს. გაჭიანურებული გადაწყვეტილების მნიშვნელობა საზოგადოებისათვის ისეთივე არანაკლები ინტერესით გამოირჩევა, როგორიც ეს შესაძლოა იყოს სახელმწიფო სერვისების შემთხვევაში. ამასთან სახელმწიფოს სჯარო ინტერესების ერთმნიშვნელოვნად პრიორიტეტულად დაყენება სამოქალაქო ინტერესებთან მიმართებით სწორედ რომ არანაირად არ შეესაბამება სამართლებრივი სახელმწიფოს კონსტიტუციურ პრინციპს და უფრო განვლილი საბჭოთა პერიოდის გადმონაშთს შეეფერება.

წარმოდგენილმა ნაშრომმა პრაქტიკული გამოყენება შესაძლოა ჰპოვოს სასამართლოს მხრიდან მძიმე გადაცდომის - განსაკუთრებულად ხანგრძლივი და ევიდენტურად გაჭიანურებული პროცესების მიმართ. ძირითადად ასეთი ტენდენცია ქართული სასამართლოების მხრიდან სამოქალაქო დავების მიმართ შეიმჩნევა. შესაბამისად სამართლებრივი გზის არსებობამ შესაძლოა უბიძგოს დაზარალებულ მხარეს ან/და მათ წარმომადგენელებს  ინტენსიურად წამოჭრან მწვავედ ქცეული სადავო თემა ეროვნულ ან ევროპის სასამართლო სისტემაში, რითაც თვალსაჩინოს გახდიან თემის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას და უბიძგებენ სახელისუფლებო ორგანოებს, განსაკუთრებით საკანონმდებლო ხელისუფლებას, კვალიფიციურად მოაწესრიგონ აღნიშნული პრობლემა.

B.  პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი ნორმები

არც საქართველოს და არც ევროპული ქვეყნების სამართლის სისტემაში არ მოიძებნება რამე სახის სპეცილაური ნორმა, რომლის თანხმად სასამართლო ხელისუფლება ზოგადად გათავისუფლებულია პასუხისმგებლობისაგან.

სამართლიანი სახელმწიფოს ფუძემდებლური პრინციპი, რომელიც ნაწილობრივ კოდიფიცირებულია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ ნაწილში (სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება), თავის მხრივ ადგენს საჯარო სუბექტის ისეთი ვალდებულბებს, როგორიც არის სადავო საკითხების დროული გადაწვეტა და სათანადო ვადებში გადაწვეტილების მიღება[3]. შესაბამისად რაც უფრო რთული და მოცულობითია საქმე, რაც უფრო ხანგრძლივი დროს ფაქტორით პროგნოზირდება მის ირგვლივ საქმისწარმოება, მით უფრო მეტი კონცეტრაცია და მობილიზიება მოეთხოვება აღნიშნული საქმის განმხილველ საჯარო სუბიექტს. შესაბამისად არც სასამართლოები და არც ადმინისსტრაციული ორგანოები წარმოადგენენ გამონაკლისს მსგავს პროცეში მონაწილე პირთა მიმართ ასებული ვალდებულებისაგან, შეძლებისდაგვარად მოკლე ვადებში უზრუნველყონ მათ წარმოებაში არსებული საქმის მომზადება და მომწიფებული გადაწვეტილების გადაუდებლად გამოტანა. გარანტირებული სასამართლო დაცვის ძირითადი უფლებების სფეროში „გაუჭიანურებელ“ გადაწვეტილებებს სამართლიანი სასამრთლოს ფუნდამენტალური პრინციპების ადგილი უჭირავთ.

თავად სასამართლოს ხელისუფლების პასუხისმგებლობა გადაცდომების შემთხვევაში არ არის ისეთივე ინტენსიური, როგორც სხვა საჯარო სუბექტებისა, რაც არგუმენტირედება სასამართლო კორპუსის საქ. კონსტიტუციის 84-ე მუხლით უზრუნველყოფილი თავისუფლებით, დამოუკიდებლობითა და ავტონიმიით. პასუხისმგებლობის ზღვარი იწყება როგორც წესი სასამართლო ხელისუფლების სფეროში მომუშავე მოხელის სისხლის-სამრთლებრივი დანაშუალის  შემთხვევებში[4]. თუმცა „სამართალმეტყველი“ ორგანოს უპირობო გათავისუფლება ყველა, არაინკრიმინირებული ქმედების შედეგად მიყენებული ზიანისაგან ვერ მოიაზრება როგორც სამართლიანი სახელმწიფოს გარანტიის ჯეროვანი უზრუნველყოფა და  არსებითად კოლიდირებს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-9 ნაწილით გარანტირებულ „ზიანის კომპენსაციის“ უფლებებთან. ნიშანდობლივია, რომ კონსტიტუციური უფლებების არსებითი შეზღუდვის შემთხვევაში დამდგარი უსამართლო შედეგის რესტიტუციის საკითხისათვის არ აქვს არსებითი მნიშნელობა ზინაის გამომწვევი მოქმედი სუბიექტის ბრალეულობის ელემენტს. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-9 ნაწილის რედაქცით ყველასთვის გარანტირებულია სახელმწიფო მოსამსახურეთაგან უკანონოდ მიყენებული ზარალის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურება. აღნიშნული ნორმა ორიენტირებული ქმედების მართლწინააღმდეგობაზე და არა მოქმედი სუბიექტის ბრალეულობაზე.

განსაკუთრებით ნიშანდობლივია შემთხვევები, როცა სასამართლო ხელისფლების მხრიდან ხდება გადაწვეტილების არამართლზომიერად მიუღებლობა ან/და მისი უსაფუძველოდ დროში გადავადება (გაჭიანურება). საქართველოს კანონმდებლობა მსგავსი შინაასრის prima რეგულაციებს სასამართლოებისათვის, პროცესულაური მოქმედების ზოგიერთ გამონაკლისების გარდა, არ ითვალსწინებს. თუმცა შედარებისათვის, სასამართლო ხელისუფლების პასუხისმგებლობას პროცესუალური ტიპის დარღვევებისთვის პირდაპირი ფორმალური ნორმატიული აქტის გზით ადგენს გერმანული კანონმდებლობა[5], იგი კერძოდ განსაზღვრავს, რომ მოსამართლის არამართლზომიერი უმოქმედობა პროცესის მსვლელობისას მართალია წარმოადგენს გადაცდომას თავად „სასამართლოს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში“ თუმცა არ აქვს სხვა (მესამე) პირთა მიმართ გარექმედება[6].

1.       სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება

„გაჭიანურებული“ გადაწვეტილებით გამოწვეული სასამართლო ხელისუფლების პასუხისმგებლობის სამართლებრივი საფუძვლები შესაძლებელია მომდინარეობდეს კონსტიტუციით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლოს პრინციპიდან. საქ. კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“.აღნიშნული კონსტიტუციური ნაორმა განგრძობად-განმარტებით ადგენს, რომ ადამიანს უფლება აქვს არა მხოლოდ მიმართოს სასამართლოს, არამედ მას აქვს ასევე სუბიექტური უფლება თავის მოთხოვნა სამართლებრივად დაიკმაყოფილოს[7]. მცდარია მოსაზრება, რომ აღნიშნული კონსტიტუციური მუხლი განიმარტება ისე, როგორც მხოლოდ სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება. მისით დეკლარირებული კონსტიტუციური გარანტია პირდაპირი წესით მოქმედებს, როცა სასამართლო საქმისწარმოების პროცესში რამე სახის გადაცდომას აქვს ადგილი[8]. თუმცა აღსანიშნავია, რომ აღნიშნული ნორმის შინაარსობრივი განმარტებიდან პირდაპირი წესით არ გამომდინარეობს ისეთი დამცავი ფუნქცია როგორიც არის დაზარალებული სუბიექტის სამართალწარმოების უსაფუძვლო გაჭიანურებისაგან დაცვა. სასამართლოსთვის მიმართვის კონსტიტუციური გარანტია არ გამოდგება ასეთი ტიპის უფლებამოსილების საფუძვლად.

2.      სასამართლო აქტის გასაჩივრების უფლება

საპროცესო სამართალში არსებული აპელაციისა და კასაციის ინსტიტუტი შესაძლოა წარმოადგენდეს სასამართლოს მხრიდან გაჭიანურებული გადაწვეტილების წინააღმდეგ ბრძოლის სამართლებრივ ინსტრუმენტებს.  თუმცა, არსებობს მოსაზრება, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლით გარანტირებული უფლება - „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“, ნიშნავს სასამრთლოსათვის მიმართვის უფლებას მხოლოდ აღმასრულებელი ან/და საკანონმდებლო ხელისუფლების და არა სასამართლო ხელისუფლების მხრიდან მომდინარე ქმედებებისაგან. ხელისუფლების დანაწილების პრინციპიდან გამომდინარე, შესაძლებელია ვარაუდი, რომ მართლაც აღნიშნულ ნორმაში არ მოიაზრება უფლებების დაცვა სასამართო ხელისუფლების მხრიდან გადაცდომების  შემთხვევაში[9].

სასამართლოს უკანონო ქმედების გასაჩივრების უფლება, რომელიც სცდება საპროცესო ნორმებით დადგენილ მარეგულირებელ ფარგლებს, მით უფრო, რომ საქართველოს საპროცესო კანონმდებლობა არ იცნობს გადაწვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობას გაჭიანურების საფუძვლით, მართლაც რომ შეუძლებელია თავად სასამართლოს გზით. არც საქართველოს კონსტიტუციით არ არის პირდაპირ გარანტირებული[10] სასამართლო გადაწვეტილებათა გასაჩივრების გარანტიები. თავად გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლო[11] განგრძობად უარყოფს მოსზრებას სასამართლო გადაწვეტილების „რევიზიისა და გადამოწმების“ შესახებ, თუ ასეთი თავის მხრივ არ ექვემდებარება საპროცესო ნორმებით გადამოწმებას.

ზემოაღნიშნული მსჯელობა არ არის საფუძვლიანი და მოკლებულია სამართლებრივ სიჯანსაღეს. საწინააღმდეგოს დაშვებით ჩნდება მართლმსაჯულების კონტროლს მიღმა სადაო ურთიერთობების არეალი, რომლეთა გადაწყვეტა არასასამართლო ხელისუფლების გზით არის შესაძებელი, რაც თავის მხრივ არსებითად არღვევს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს.

3.       ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენცია

სასამართლოს მხრიდან უსაფუძველო გაჭიანურებისათვის სამართლებრივ რეგულაციას მოიცავს ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის[12] მე-6 მუხლის პირველი ნაწილი, რომლის თანახმად სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა განსაზღვრისას ან წარდგენილი ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძვლიანობის გამორკვევისას ყველას აქვს გონივრულ ვადაში მისი საქმის სამართლიანი და საქვეყნო განხილვის უფლება კანონის საფუძველზე შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ. აღნიშნული ნორმა წარმოადგენს ერთგვარ გარანტიას საქმის დროულად და გაჭიანურების გარეშე წარმოებაზე[13]. თავად ტერმინი „გონივრულ ვადაში“ არ არის არც კონვენციით და არც ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ რაიმე სახით დაზუსტებული ან განმარტებული. აღნიშნული ტერმინოლიგიური განსაზღვრება დამოკიდებულია მხოლოდ და მხოლოდ ხელშემკვრელი სახელმწიფოს შიდა ავტონომიური კანონმდებლობით რეგულირებად  ვადების დანაწესებზე. შესაბამისად პროცესის გონივრულ ვადაში წარმართვა განსჯისა და შეფასების საგანია და მისი დაუცველობა იწვევს პასუხისმგებლობას, მათ შორის მატერიალურს.

რამდენად გააჩნია ზემოხსენებულ კონვენციას საქართველოში ავტონომიურ კანონმდებლობასთან გათანაბრებული ძალა განიმარტება ნორმატიული აქტების შესახებ კანონის[14] მე-7 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებით, რომლის თანახმად საქართველოს ნორმატიულ აქტებს განეკუთვნება აგრეთვე საქართველოს კონსტიტუციური შეთანხმება და საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულება და შეთანხმება. ამავე კანონის მე-7 მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად საქართველოს კონსტიტუციითა და „საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებების შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილი მოთხოვნების დაცვით ძალაში შესულ საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებასა და შეთანხმებას, თუ ისინი არ ეწინააღმდეგებიან საქართველოს კონსტიტუციას და კონსტიტუციურ კანონს, აგრეთვე საქართველოს კონსტიტუციურ შეთანხმებას აქვს უპირატესი იურიდიული ძალა შიდასახელმწიფოებრივი ნორმატიული აქტების მიმართ. შინაარსობრივად იგივეს ადგენს ასევე საქართველოს საერთშორის ხელშეკრულების შესახებ კანონის[15] მე-6 მუხლი. ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენცია მულტილატერალური საერთაშორისო შეთანხმებაა, რომელიც მიღებული და რატიფიცირებულია[16] საქართველოს მიერ. ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლო განმარტავს, რომ მე-6 მუხლი გამოიყენება ისეთი დავების შემთხვევავში, რომლებიც ეყრდნობიან ეროვნულ კანონმდებლობაში არსებულ და კოდიფიცირებულ უფლებამოსილების ნორმებს[17].

შესაბამისად მიუხედავად იმისა რომ საქართველოს ავტონომიური კანონმდებლობით არ არის განსაზღვრული პირდაპირი უფლებამოსილების ნორმა აღჭურვილი გაჭიანურებული გადაწყვეტილების შედეგად მიყენებული ზიანის რეგულატორული ბუნებით, შესაძლებელია ეროვნული სასამართლოს ასეთი ქმედებისათვის, რომელიც კონკრეტულ ერთეულ შემთხვევაში ჩაითვლება როგორც საჯარო ხელისუფლების არაჯეროვანი განხორციელება, დაეფუძნოს სწორედ ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-6 არტიკლის პირველი ნაწილს.

4.      ავტონომიური კანონმდებლობა

სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად თუ სახელმწიფო მოსამსახურე ან საჯარო მოსამსახურე განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით არღვევს თავის სამსახურებრივ მოვალეობას სხვა პირის მიმართ, სახელმწიფო (მუნიციპალიტეტი) ან ის ორგანო, რომელშიც აღნიშნული მოსამსახურე მუშაობს, ვალდებულია აანაზღაუროს მიყენებული ზიანი. განზრახვის ან უხეში გაუფრთხილებლობის დროს სახელმწიფო მოსამსახურე ან საჯარო მოსამსახურე სახელმწიფოსთან (მუნიციპალიტეტთან) ერთად, სოლიდარულად აგებს პასუხს.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე–5 მუხლის მე–4 ნაწილის თანახმად ადმინისტრაციული ორგანოს თანამდებობის პირების მიერ სამსახურებრივი უფლებამოსილების ჯეროვნად შეუსრულებლობა ან სამსახურებრივი უფლებამოსილების გადამეტება იწვევს კანონით დადგენილ პასუხისმგებლობას.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 207-ე მუხლის თანახმად თუ ამ (სზაკ) კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისას გამოიყენება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი წესი.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 208-ე მუხლის თანახმად სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანოს, აგრეთვე მისი თანამდებობის პირის ან სხვა სახელმწიფო მოსამსახურის მიერ მისი სამსახურებრივი მოვალეობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო. ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს, აგრეთვე მისი თანამდებობის პირის ან სხვა მოსამსახურის მიერ მისი სამსახურებრივი მოვალეობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანო.. თუ კერძო პირი რაიმე საქმიანობას ახორციელებს სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს მიერ დელეგირების ან დავალების საფუძველზე, ასეთი საქმიანობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის  ორგანო.

შესაბამისად ამ ნორმათა ერთობლიობით შეგვიძლია მივიღოთ კვალიფიციური ნორმა საჯარო სუბიექტის მართლსაწინააღმდეგო ქმედების პასუხისმგებლობისათვის, კერძოდ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 207-ე, 208-ე. სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის საფუზველზე, თუ ⁽¹⁾საჯარო სუბიექტი[18], რომელიც მოქმედებს ⁽²⁾საჯარო-სამართლებრივად, ⁽³⁾საჯარო-სამართლებრივ უფლებამოსილების ფარგლებში ⁽⁴⁾მესამე პირთა მიმართ არსებულ საჯარო ვალდებულებებს ⁽⁵⁾მართლსაწინააღმდეგო ქმედებით ⁽⁶⁾  ბრალეულად არღვევს, ⁽⁷⁾რის საფუძველზეც ⁽⁸⁾დაცულ სიკეთეს ადგება ზიანი და იგი ამ ზიანის ანაზღაურებისაგან არ არის ⁽⁹⁾ექსკულპირებული, მაშინ ⁽¹⁰⁾აღნიშნული საჯარო სუბიექტი  ვალდებულია ⁽¹¹⁾დაზარალებულ მესამე პირს ⁽¹²⁾ აუნაზღაუროს მიყენებული ზიანი.

საკითხავია რამდენად გამოდგება აღნიშნული ნორმა სასამართლო ხელისუფლების მხრიდან გადაცდომების შემთხვევაში. საქართველოს კანონმდებლობაში პირდაპირი ფორმით ასეთი სახის გადაცდომებისათვის  „განმსაზღვრელი“ ნორმა არ არსებობს. თუმცა აღნიშნული ნორმის პირდაპირი და შეუზღუდავი გამოყენება სასამართლო ხელისუფლების ყველა შესაძლო გადაცდომის პირობებში, მაგ. ისეთი როგორც არის ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მიერ ქვემდგომის გადაწყვეტილების გაუქმება მაგ. საპროცესო ნორმების დარღვევის გამო, შესაძლოა წარმოშობდეს (დასაშვებობის შემთხვევაში და უდაოდ წარმოშობს) სახელმწიფოს მიმართ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნათა ზვავს, ანუ საჯარო სუბიექტის პასუხისმგებლობას მოსამართლის კანონშეუსაბამო და არასწორი ქმედებისათვის. შესაბამისად ეს საითხი შემმოფარგვლელი რეგულაციების გარეშე უბრალოდ დაუშვებელია და საქართველოს სასამართლო პრაქტიკა ამ საკითზე ასეთია[19]:: ... რაც შეეხება მართლმსაჯულების განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის მოსამართლის პასუხისმგებლობას, იგი მოქმედი კანონმდებლობით მკაცრად არის რეგლამენტირებული. კერძოდ, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის პირველი ნაწილი სახელმწიფოსთან ერთად მოსამართლის სოლიდარულ პასუხისმგებლობას ითვალისწინებს მხოლოდ მოსამართლის მიერ განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით სხვა პირის მიმართ სამსახურებრივი მოვალეობის დარღვევისათვის, რაც კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო განაჩენით უნდა იყოს დადასტურებული. საქართველოს მოქმედი სამოქალაქო და ადმინისტრაციული კანონმდებლობა, გარდა სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის პირველი და მე-3 ნაწილებისა მართლმსაჯულების განხორციელებისას მოსამართლეთა პასუხისმგებლობას არ ითვალისწინებს, რაც საქართველოს კონსტიტუციის 82-ე მუხლის მე-2 ნაწილით და 84-ე მუხლის პირველი ნაწილით აღიარებულ სასამართლო ხელისუფლებისა და მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის გარანტიას წარმოადგენს და უშუალოდ გამომდინარეობს გაეროს კონგრესის მიერ 1985 წელს მიღებული `სასამართლოს დამოუკიდებლობის ძირითადი პრინციპების მე-16 პუნქტიდან, რომელიც ადგენს, რომ დისციპლინური პროცედურის ან აპელაციის უფლების ან სახელმწიფოს მხრიდან კომპენსაციის მიღების უფლების დაცვით, ქვეყნის შიდა კანონის შესაბამისად, მოსამართლეები სასამართლოში თავიანთი ფუნქციების შესრულებისას ფინანსური ზიანის მიყენების, ან არასწორი ქმედების, ან დაუდევრობის გამო, სამოქალაქო საჩივრებისაგან პიროვნული იმუნიტეტით უნდა სარგებლობდნენ.

5.      მოსამართლის დამოუკიდებლობა

მოსამართლე ბევრად და უფრო კვალიფიციურად არის დაცული თავის საქმიანობის წარმართვისას, ვიდრე თუნდაც აღმასრულებელი ხელისუფლების საჯარო მომსამსახურე. შედეგად შესაძლებელია, რომ სასამართლოს ხელისუფლებისათვის რაიმე ფორმით პასუხისმგებლობის დაკისრება, მათ შრის გადაწვეტილების გაჭიანურებისათვის პასუხისმგებლობა, წარმოადგენდეს  სახელმწიფოს მხრიდან გარანტირებული „დამოუკიდებელობის“ პრინციპის დაუშვებელ დარღვევას.

ა)         შინაგანი რწმენა

მოსამართლის ქმედება, რომელსაც საფუძვლად უდევს შინაგანი რწმენა, არ შეიძლება გახდეს პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველი. კერძოდ, თუ მოსამართლე დაუშვებს შეცდომას, მაგრამ დადგინდება, რომ იგი უფლებამოსილებას ახორციელებდა შინაგანი რწმენისა და კეთილსინდისიერების საფუძველზე, მიიჩნევდა, რომ მოქმედებდა მართლზომიერად და არ გააჩნდა პირადი ინტერესი, მაშინ აღნიშნული საფუძვლით მოსამართლის პასუხისმგებლობა დაუშვებელია. ვინაიდან, ის პირდაპირ უქმნის საფრთხეს მოსამართლის ხელშეუხებლობას და მთლიანად სასამართლოს დამოუკიდებლობას. შესაბამისად, მოსამართლის ქმედება არ მიიჩნევა გადაცდომად, თუ ის მოქმედებდა შინაგანი რწმენის საფუძველზე.

საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ კანონის[20] მე-2 მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად კანონის არასწორი განმარტება, რომელსაც საფუძვლად უდევს მოსამართლის შინაგანი რწმენა, არ არის დისციპლინური გადაცდომა და აღნიშნული ქმედებისათვის მოსამართლეს არ ეკისრება დისციპლინური პასუხისმგებლობა.

იურიდიულ შეცდომასა და გადაცდომას შორის არსებული ზღვარი პრინციპულად მნიშვნელოვანი საკითხია, რადგან უკავშირდება, ერთი მხრივ, სამოსამართლო უფლებამოსილების ფარგლებს, მეორე მხრივ კი, პასუხისმგებლობის სფეროს ფარგლებს. პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ კანონმდებლობა არ შეიცავს არცერთი ტერმინის განმარტებას, რაც შესაძლებელს გახდიდა ერთმანეთისგან საკანონმდებლო დონეზე მაინც გამიჯნულიყო ცნებები. აღნიშნული ტერმინების განმარტება სადისციპლინო კოლეგიამ საკუთარი პრაქტიკით სცადა. სადისციპლინო კოლეგიამ, მის მიერ განხილულ ერთ-ერთ საქმეში, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებისგან მოსალოდნელი ზარალის უზრუნველსაყოფად, კანონით გათვალისწინებულზე მეტი ვადის განსაზღვრა (მხარეს კანონით დადგენილი 7 დღის ნაცვლად, განესაზღვრა 10 დღე) დააკვალიფიცირdა მოსამართლის მოვალეობების არჯეროვან შესრულებად. სასამართლო გადაწყვეტილებაში გასაჩივრების ვადის არასწორად მითითება - ნაცვლად 14 დღისა, 7 დღის მითითება დაკვალიფიცირდა როგორც იურიდიული შეცდომა. სასამართლო სისტემის ეფექტურად მუშაობისთვის აუცილებელია როგორც ცალკეული მოსამართლეების, ისე მთლიანად სისტემის დამოუკიდებლობა და ხელშეუხებლობა შიდა და გარე შესაძლო გავლენებისგან. სხვა ფაქტორებთან ერთად, სასამართლოს დამოუკიდებლობა პირდაპირ კავშირშია მოსამართლეთა ხელშეუხებლობის უზრუნველყოფასთან და იმ პრაქტიკის განმტკიცებასთან, როცა მოსამართლეები მხოლოდ კანონის წინაშე არიან პასუხისმგებელნი და გარეშე სუბიექტების პოლიტიკური თუ სხვა სახის ინტერესები არ ახდენს გავლენას კონკრეტული მოსამართლის საქმიანობასა და ბედზე. ამ პრაქტიკისთვის, მოსამართლეთა პასუხისმგებლობის საფუძვლები უნდა იყოს სამართლიანი, ადეკვატური და რაც მთავარია, მკაფიო საკანონმდებლო ნორმებით მოწესრიგებული. მოსამართლის მიერ უფლებამოსილების განხორციელებასთან დაკავშირებით შესაძლო პასუხისმგებლობის განსაზღვრისას, აუცილებელია, ერთმანეთისგან მკაფიოდ გაიმიჯნოს დისციპლინური და სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძვლები. მოსამართლეთა სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის სისტემა მოსამართლის მიერ სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებასთან დაკავშირებულ სისხლისსამართლებრივ დანაშაულთა უმრავლესობა გათვალისწინებულია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 34-ე თავით. ეს თავი ეხება სამოხელეო დანაშაულებს, უფრო კონკრეტულად კი ისეთ შემადგენლობებს, როგორიცაა სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენება და უფლებამოსილების გადამეტება, ქრთამის აღება, ზეგავლენით ვაჭრობა, აკრძალული საჩუქრის მიღება, სამსახურებრივი გულგრილობა და სხვ. კორუფციულ დარღვევასთან ერთად, სისხლისსამართლებრივი დევნა უნდა ხდებოდეს ინტერესთა კონფლიქტის დროსაც ანუ როდესაც მოსამართლე არ აკეთებს თვითაცილებას.

ბ)        კოლიზია

მოსამართლისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება არ უნდა ეწიააღმდეგებოდეს მისთვის მინიჭებულ დამოუკიდებლობის გარენტიებს. საქ. კონსტიტუციის 84-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად მოსამართლე თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია და ემორჩილება მხოლოდ კონსტიტუციას და კანონს. რამე ზემოქმედება მოსამართლეზე, ან ჩარევა მის საქმიანობაში გადაწყვეტილების მიღებაზე ზეგავლენის მიზნით, აკრძალულია და ისჯება კანონით. სასამართლოსა და მოსამართლის დამოუკიდებლობის კონსტიტუციური უფლება ნაწილობრივ ასევე ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის ნაყოფია, რითაც სასამართლო ხელისუფლება უმეტესწილად აღმასრულებელი ხელისუფლების „თავდასხმისაგან“ უნდა იყოს დაცული[21].

მოსამართლის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის ერთ-ერთი არსებითი ფაქტორია თავად მისი სამუშაო გარემო პირობების მატერიალაური საშუალებებით აღჭურვა, რაც უდავოდ აუცილებელი და საჭიროა დაკისრებული ვალდებულებების შესასრულებლად. ასეთი სახის დეფიციტი შესაძლებელია საქმიანობის შეფერხებას და შესაბამისად შედეგობრივად გადაწვეტილების გაჭიანურებას იწვევდეს. სამართლო პრაქტიკა და ლიტერატურა ერთობლივად ეთანხმებიან, იზიარებენ და არანაირად არ ხდიან სადაოდ იმ გარემოებას, რომ იუსტიციური ორგანოების გადატვირთვა და მათი მოუქნელობა  ცალსახად სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის საკითხია[22]. თავად მოქმდი მოსამართლის პასუხისმგებლობა საქმისწარმოების გაჭიანურებისათვის, რაც გამოწვეულია მის კონტროლს მიღმა არსებული გარემოებებით, ვერ იქცევა ამ მოსამართლისათვის პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელ გარემობად, მით უფრო, რომ მოსამართლეს არ გააჩნია დამსაქმებელი საჯარო სუბიექტის მიმართ არანაირი ლეგიტიმური ნორმა სამუშაო რესურსების მოწესრიგების შესახებ[23].

6.      შუალედური შედეგი

საქართველოს კონსტიტუციის 84-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად ბათილია ყველა აქტი, რომელიც ზღუდავს მოსამართლის დამოუკიდებლობას. მოსამართლე სამართალზე მსჯელობისას უნდა იყოს თავისუფალი ყოველგვარი ზემოქმედებისაგან, განსაკუთრებით სახელისუფლებო ზეწოლისაგან. დამოუკიდებლობას არ ექნებოდა ფასი, თუ გადაწვეტილებაზე მსჯელობისას მოსამართლეს ექნება შიში გათავისუფლებულ ან/და დაქვეითებულ იქნას არსებული თანამდებობიდან. თუმცა აღნიშნული დამოუკიდებლობის პრინციპი უდავოდ ვრცელდება მხოლოდ მოსამართლის სამართალშემოქმედების ნაწილზე და არანაირად არ ვრცელდება მოსამართლის, როგორც ადმინისტრაციული ორგანოს ქმედებებზე[24].

მოსამართლის დამოუკიდებლობა არც პრივილეგიაა და არც თვითმიზანი. იგი ემსახურება მხოლოდ იმ მიზანს, რომ მოსამართლე სამართლის საკითხებზე მსჯელობისას (გადაწვეტილების გამოტანისას) თავისუფალი იყოს ყოველგვარი უცხო და განსახილველ საქმესთან კავშირის არმქონე საკითხებისაგან. თუმცა სხვა სახის საქმიანობისას, როგორიც არის სასამართლო ადმინისტრაციის წარმოება (სალაროს მეურნეობა, ინვენტარის მართვა, იგი ექვემდებარება ზემდგომი ორგანოების მითითებს და ვალდებულია იგი აღნიშნულის დაცვით შეასრულოს. მოსამართლის სამართალშემოქმედებას განეკუთვნება არა მხოლოდ გადაწვეტილების გამოტანა, არამედ ასევე აღნიშნულის თანმდევი და მასთან დაკავშირებული საკითხები, განსაკუთრებით პროცესუალური მოქმედებები, რომლებიც ემსახურებიან სამართლის დადგენას, ასევე გადაწვეტილების შემდგომი ეტაპებიც, როგორიც შეიძლება იყოს უსწორობის გასწორება და სხვა[25].

შესაბამისად დისციპლინარული ზედამხედველობა სამოსამართლეო საქმიანობაზე, რომელიც ემსახურება მოსამართლის საქმიანობის კონტროლს და მის პასუხისმგებლობას, თუნდაც გაჭიანურებული გადაწვეტილების გამოტანის საფუძველზე, არ წარმოადგენს როგორც ასეთი დაუშვებელ ხელყოფას სამოსამართლეო საქმიანობაში, თუ იგი თავადაპირველადვე არ ემსახურება ისეთ მიზანს როგორც არის მოსამართლის დასჯა, მისი დაქვეითება ან სულაც სამსახურიდან დათხოვნა. რამე ერთმნიშვნელოვანი ზღვრის გავლება დაუშვებელ ხელყოფასა და დასაშვებ ზედამხედველობას შორის მეტადრე რთული საკითხია და უნდა იქნას განხილული მხოლოდ და მხოლოდ კონკრეტული და ინდივიდუალური ერთეული შემთხვევებისათვის.

საქ. კონსტიტუციის 84-ე მუხლით განსაზღვრული მოსამართლის დამოუკიდებლობა კონსტიტუციით გარანტირებული ხელშეუვალობის გარსია სასამართლო საქმისწარმოებისას. ისეთი საკანონმდებლო ნორმების არსებობა საქართველოს რეალობაში, რომლებიც ადგენენ სასამართლო ხელისუფლების პასუხისმგებლობას მართლსაწინააღმდეგო ქმედების შედეგად მიყენებული ზიანისათვის, შეიძლება განიხილოს როგორც შეუთავსებელი შემხებლობა (კოლიზია) საქ. კონსტიტუციის 84-ე მუხლის მე-3 ნაწილით აკრძალულ „მოსამართლის ანგარიშვალდებულებასთან“ და თავის მხრივ მიჩნეულ იქნას როგორც საქ. კონსტიტუციის 84-ე მუხლის მე-4 ნაწილით დეკლარირებული მოსამართლის დამოუკიდებლობის შემზღუდავი ნორმა (აქტი), რაც ობიექტური გარემოების შემთხვევაში პირდაპირ არაკონსტიტუციურად შეიძლება იქნას მიჩნეული. აღნიშნული არგუმენტი არ არის მოკლებული საფუძველს, ვინაიდან ყველა შესაძლო შეზღუდვა ან/და პასუხისმგებლობის დადგენა მოსამართლის სამოსამართლეო ქმედებისათვის მისი დამოუკიდებლობისათვის ხელშეხებაა, რაც მას უფრო მორჩილსა და პროგნოზირებადს შეიძლება ხდიდეს. შესაბამისად, მოსამართლის ინსტიტუტს სხვა ადმინისტრაციული ორგანოებთან მიმართებით ბევრად მეტი პრივილეგირებული დამოიკუდებლობა და ხელშუხებლობა გააჩნია.

თუმცა, მოსამართლის აღნიშნული კონსტიტუციური უფლებები არ არის უკიდეგანო და ექვემდებარება კონსტიტუციურ ზღვრებს. მოსამართლის დამოუკიდებლობა არ უნდა იქნას აღქმული როგორც მისი პრივილეგირება მართლზომიერი სანქციების მიმართ. პრიორიტეტულად (prima face) მოსამართლის დამოუკიდებლობის ინსტიტუტი მიმართულია აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრიდან შესაძლო ჩარევის იმუნიზაციისაკენ. თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ აღნიშნული უფლება არ შეეხება სისხლის სამართლის დანაშაულის ნიშნების შემცველ სამოსამართლეო ქმედებებს. ასევე, მატერიალური გადაწყვეტილების მიღმა არსებულ პროცესუალურ საკითხებს, რომელთა წესები კანონმდებლობით მკაცრად არის დადგენილი. შესაბმისად ისეთი სახის გადაცდომების სანქცირება, როგორიც არის სასამართლო გადაწვეტულების განუხორციელებლობა ან/და არაგონივრული ვადაგადაცილება, არ ეწინააღმდეგება მოსამართლის დამოუკიდებლობისა და შინაგანი რწმენის ავტონომიის ინსტიტუტს, ვინაიდან აღნიშნული ეხება არა მოსამართლის მიერ მიღებული გადაწვეტილების რევიზირების შედეგად გამოვლენილი მართლწინააღმდეგობის საფუძველს (რაც მისი დამოუიკიდებელი სამოსამართლეო საქმიანობის ხელშეუხებელი გარსია), არამედ კანონმდებლობით მკაცრად განსაზღვრულ ფორმალურ-პროცესუალური წესების დარღვევებს (რაც მის, სრულიად კონტროლირებადი და ანგარიშგებადი სამოსამართლეო საქმიანობის ადმინისტრაციული გარსია)[26]. აღნიშნულ მოსაზრებას ამყარებს თავად მოსმართლეთა დისციპლინური წარმოების წესები. საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ კანონის[27] მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის ე) ქვეპუნქტის თანახმად დისციპლინური გადაცდომის სახეებია საქმის განხილვის უსაფუძვლო გაჭიანურება;

ყოველი კონკრეტული საქმიდან გამომდინარე არ უნდა მოხდეს ერთმანეთში ურთიერთაღრევა ისეთი შემთხვევებისა, როგორც არის ფაქტობრივად ქმედების განუხორციელებლობა-არაგონივრული ვადაგადაცილება თანმხლები დაუსაბუთებელი, არადამაჯერებელი მიზეზებით და პროცესუალურად დასაბუთებული-არგუმენტირებული ფაქტებით. საპროცესო მსვლელობისას გადაწყვეტილების გამოტანას უდავოდ უკავშირდება ისეთი ტიპური მოქმედებები, როგორიც არის: საქმის მასალების შესწავლა, მტკიცებულებათა გამოკვლევა და მათი შეფასება, სადავო ფაქტობრივი გარემოებების გამიჯვნა,  დასაშვებად ცნობა და სხვა. ასეთი ერთეული მოქმედებების ერთობლიობა თავის მხრივ პროცესუალური მსვლელობის ხანგრძლივობაზე არსებითად შეიძლება აისახოს, რასაც პროცესის განგრძობადობამდე მივყავართ, თუმცა მხოლოდ უსაფუძვლო განგრძობადობა - გაჭინაურება შეიძლება იქცეს სამართლიანი სახელმწიფოსა და ეფექტური მართლმსაჯულების პრინციპებთან კოლიდირებად ქმედებად. ასევე მეორე მხრივ, სასამართლოს მიერ გადაწვეტილების მიღების მიზნით განმსჭვალული ზემოაღნიშნულ გარემობათა შეფასება, გამოკვლევა ან/და მათი წარმოებაში მიღება-არ მიღების საკითხის განსჯა მოსამართლის შინაგანი რწმენიდან გამომავალი არსებითი და ხელშეუხებელი ინსტრუმენტია, რომელსაც, თუ დანაშაულის ნიშნებს გამოვრიცხავთ, დაცულია კონსტიტუციური პრივილეგიებითა და გარანტირებული ხელშეუხებლობით, მაშინაც კი, როცა იგი არსებითად და თვალნათლივ წინააღმდეგობაში მოდის კანონმდებლობასთან, საჯარო წესრიგთან და იგი აბსოლუტური რევიზიის საფუძველია. იგივე შეეხება ასევე ყველა იმ სასმართლო პროცესუალურ მოქმედებებსაც, რომლებიც არ წარმოადგენენ ფაქტიურად სასამართლო გადაწვეტილებას, თუმცა პირდაპირ და უშულოდ ემსახურებინ მას და მიმართულნი არიან მისკენ.

შესაბამისად, საჯარო წარმოებაში არაგონივრულ გაჭიანურებასა და გონივრულ საქმისაწრმოების განსჯას შორის შუალედური მიჯნის პოვნა მხოლოდ კონკრეტული ერთეული შემთხვევების დეტალური განხილვისა და შეფასების საგანია. უსაფუძვლო და არაგონივრული გაჭიანურების დაუშვებლობა და მისი აღკვეთის მეთოდების ძებნა სულაც არ ნიშნავს საჯარო, მათ შორის სასამართლო წარმოებაში ჩართული სუბიექტის იძულებას ნაადრევი და დაუფიქრებელი ქმედებისაკენ, რისი თანმდევი, ფინალური შედეგი შეიძლება გახდეს გარემოებაშეუსწავლელი, არასწორი და დაუსაბუთებელი გადაწვეტილებები. ეს არცერთ შემთხვევაში არ უნდა იყოს თვითმიზანი. მეტიც, სამართლიანი სახელმწიფოს პრინციპი მეტად უფრო ორიენტირებულია საქმისწარმოებისას წარმოჩენილი ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოებების საფუძვლიან, ყოვლისმომცველ და კვალიფიციურ შესწავლაზე[28]. აღნიშნული ინტერესი გააჩნია თავად მოქმედ საჯარო მოხელესაც, რომლის უმთავრეს ამოცანათა რიცხვს განეკუთვნება prima face მართლაც რომ საქმეზე სწორი გადაწვეტილების მიღება. პრიორიტეტულად და გაუაზრებლად სასწრაფო გადაწვეტილების მიმხრობა გამოიწვევს საწინააღმდეგო ეფექტს და შექმნის კიდევ უფრო მეტ უკიდურესობას, რაც „დეფექტური“ გადაწვეტილებების გამოცემის ალბათობში გამოისახება.

C.  საქმის განხილვის (გადაწვეტილების) გაჭიანურება

1.       ლეგალური დეფინიცია

სასამართო გადაწვეტილების გაჭიანურების ლეგალური დეფინიცა არ იძებნება არც ეროვნულ და არც ევროპულ კანონმდებლობაში. საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ კანონის[29] მე-2 მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად დისციპლინური გადაცდომის სახეებია:

• კორუფციული სამართალდარღვევა ან თანამდებობრივი მდგომარეობის მართლმსაჯულებისა და სამსახურებრივი ინტერესების საზიანოდ გამოყენება. კორუფციულ სამართალდარღვევად ჩაითვლება „საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული დარღვევა, თუ იგი არ იწვევს სისხლისსამართლებრივ ან ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას;
• მოსამართლის თანამდებობასთან შეუთავსებელი საქმიანობა ან მოსამართლის მოვალეობებთან ინტერესთა შეუთავსებლობა;
• მოსამართლისათვის შეუფერებელი ქმედება, რომელიც ბღალავს სასამართლოს ავტორიტეტს ან ზიანს აყენებს სასამართლოსადმი ნდობას;
• საქმის განხილვის უსაფუძვლო გაჭიანურება;
• მოსამართლის მოვალეობების შეუსრულებლობა ან არაჯეროვნად შესრულება;
• მოსამართლეთა თათბირის ან პროფესიული საიდუმლოების გამჟღავნება;
• დისციპლინური უფლებამოსილების მქონე ორგანოს საქმიანობისათვის ხელის შეშლა ან მისდამი უპატივცემულობა;
• სამოსამართლო ეთიკის ნორმების დარღვევა;

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის[30] მე-6 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა განსაზღვრისას ან წარდგენილი ნებისმიერი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძვლიანობის გამორკვევისას ყველას აქვს გონივრულ ვადაში მისი საქმის სამართლიანი და საქვეყნო განხილვის უფლება კანონის საფუძველზე შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ.

შესაბამისად არც საქართველოს და არც ევროპის ქვეყნებს არ აქვს კომფორტი ისეთი დეფინიციისა, რომ ერთმნიშვნელოვნად დადგინდეს სასამართლო წარმოების გაჭიანურების ფაქტი, გარდა იმ შემთხვევებისა როცა საპროცესო ვადები ერთმნიშვნელოვანდ დადგენილია კანონმდებლობით.

2.      გაჭიანურების არსი

სახელმწიფო ძალაუფლების მატარებელი ვალდებულია მოქმედი სასამართლოები ისე მოაწყოს, რომ მათი ქვემდებარე წარმოებები და პროცესები ყოველგვარი ზედმეტი დაგვიანებისა და გადაცდომის გარეშე დასრულდეს[31]. თუმცა მიუხედავდ ყოვლისა, ადგლი აქვს სიტემატურად სასამართლო პროცესების გრძელვადიანობას და ზოგ შემთხვევაში სართოდ არაგონივრულ გადაცდომებს. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს უამრავი გარემოება. ამსთან სრულიად მიუღებელია, თუ რატომ უნდა ითმინოს დაინტერსებულმა პირმა საჯარო წარმოების „გაჭიანურება“.

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-6 მუხლით ხელშემკვრელ სახელმწიფოთათვის მკაცრად არის დადგენილი ვალდებულება მოაწყონ მართლმსაჯულება ისე, რომ ეროვნულმა სასამართლოებმა ამ მუხლის მოთხოვნების შესრულება შეუფერხებლად უზრუნველყონ, მათ შორის მიიღონ გადაწვეტილება დადგენილ ვადაში[32].

როგორც წესი ერთმანეთისაგან განასხვავებენ ვადების გაჭიანურებას გამოწვეულს სახელმწიფო კონტროლს ქვემდებარე შიდა და გარე ფაქტორებით[33]. გარე ფაქტორებს როგორც წესი მიეკუთვნებიან პროცესში მონაწილე მხარეთა მოქმედებები, ასევე საქმის სიდიდე და მისგან გამომდინარე მტკიცებულებათა გამოკვლევის მოცულობა[34]. მოყვანილი გარე ფაქტორები არ გენეკუთვნება სასამართლო ორგანოს კონტროლის სფეროს და ვერ შეერაცხება მას მართლსაწინააღმდეგო საფუძვლით.  სხვა შემთხვევაა, როცა გაჭიანურება გამოწვეულია თავად მოსამართლის ქმედებით, როგორიც არის მოუქნელობა, უნებლობა, შეგნებული დაგვიანება. აღნიშნული უდავოდ შიდა ფაქტორებს განაკუთვნება. თუ ასეთი მოქმედების მოტივაცია რაიმე სახის კორუფციულ ან/და სხვა სახის დაინტერესების ნიშნებს მოიცავს, მაშინ ეს უდავოდ მძიმე გადაცდომაა და მოსამართლის ასეთი მოქმედება ეჭვგარეშე იწვევს[35] სახელმწიფო პასუხისმგებლობას. გაურკვეველია ვითარება, როცა თავად ასეთი გაჭიანურებები (თუნდაც უსფუძვლო და არამართებული) არ არის ინსპირირებული დანაშაულებრივი ნიშნებით და ემყარება მეტწილად ლოგიკურ არგუმენტაციებს, როგორიც არის მოსამართლეთა გადატვირთულობა, შვებულების სეზონი, ავადმყოფობა, ტექნიკური აღჭირვილობის დეფიციტი, სასამართლოს ორგანიზაციული ნაკლი და სხვა. გამოსაკვლევია ასეთ შემთხვევებში დგება თუ არა სამართალწარმოების პროცესში ჩართული მოსამართლის ბრალეულობა და შესაბამისად სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა.

გაჭიანურების დასაშვებ მიზეზად შეიძლება ჩაითვალოს[36] ა) სასამართლო საქმის მნიშვნელოვანება და სირთულე, სამართლებრივი საკითხის სირთულე და მისი სენსიბილური გადაწვეტის შესაძლებლობა, ასევე მისი მნიშვნელოვანი ხასიათი დამოკიდებულია პრეცედენტულობასა და საზოგადოებრივ ინტერესზე.  ბ) მონაწილე მხარეთა ქმედებები: მხარეთა განცხადებები, აცილების შუამდგომლობები, ასევე ადვოკატის ცვლილება ანდა მხარის გამოუცხადებლობა. გ) მესამე პირთა ქმედებები მოწმეთა და ექსპერტთა, ასევე თარჯიმანი და სხვა.

სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა სასამართლოს მხრიდან გაჭიანურებული გადაწვეტილებისათვის, როცა გაჭიანურების მიზეზი მხოლოდ და მხოლოდ ორგანიზაციული (მოსამართლეთა ნაკლებობა) სტრუქტურირებით არის განპირობებული, შესაძლებელია სამართლებრივად იქნას დასაბუთებული, როგორც სახელმწიფოს ბრალეული ქმედება სამართლიანი სახელმწიფოს უზრუნველყოფის უგულებელყოფისათვის. ეფექტური მართლმსაჯულებისათვის საჭირო მოსამართლეთა დეფიციტი, რომელიც პირდაპირი გზით არის დაკავშირებული სახელმწიფოს ორგანიზაციულ საკითხებთან, შესაძლებელია აღმოფხვრილ იქნას საბიუჯეტო სახსრების რაციონალური გადაფასებით, განსაკუთრებით როცა საჯარო ინფრასტრუქტურაზე უზომოდ დიდი ხარჯები გაიღება[37].

სასამართლო გადაწყვეტილების გაჭიანურება შესაძლებელია გამოწვეული იყოს თავად მოსამართლის ქმედებით, ან აღნიშნული დამოკიდებული იყოს ე.წ. ორგანიზაციული სიდუხჭირით. თუ გაჭიანურება გამოწვეულია მოსამართლის მოქმედებით, მაშინ ადგილი აქვს ე.წ. სამოხელეო გადაცდომას და ყველა პირობის არსებობის შემთხვევაში შესაძლებელია დადგეს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის საკითხი. ასეთ შემთხვევაში ადგილი არ აქვს  მოსამართლის დამოუკუდებლობის შეზღუდვას, ვინაიდან იგი ეხება არა მის შინაგანი რწმენის შეზღუდვას, არამედ მისი პირდაპირი ვალდებულების - განახორციელოს მართლმსაჯულება[38] - არაჯეროვან შესრულებას[39]. გაჭიანურების საფუძველი შესაძლოა ასევე გახდეს სასამართლო სისტემის არაორგანიზებული მართვა, განსაკუთრებით მოსამართლეთა დეფიციტი ან/და მათი სისტემატური როტაცია[40].

იმ შემთხვევში, როცა ვადები არ არის საპროცესო კანონდებლობით მკაცრად დადგენლი, რთულია ზუსტად შეფასება არის თუ არა სასამართლო გადაწვეტილება ვადიანი, თუ იგი დაგვიანებულია. ყოველივე უდავოდ დამოკიდებულია ერთეული შემთხვევის სპეციფიურ დეტალებზე[41]. გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს პრეცდენტულამ განმარტა გადატვირტთული სარჩელების პირობებში სასამართლოთა ვალდებულება „...რაც უფრო რთული და განგრძობადია სასამართო წარმოება, მით უფრო მეტად „მკვრივი“ ვალდებულება აქვს სასამართლოს რაც შეიძლება დააჩქაროს საპროცესო მოქმედებათა დასასრული“[42]

3.       პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი კანონმდებლობა

პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი ნორმა სასამართლოს მხრიდან გაჭიანურებული გადაწვეტილებისათვის შესაძლოა მომდინარეოდეს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 207-ე, 208-ე. სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის საფუძვლებიდან, განსაკუთრებით როცა ადგილი აქვს აღნიშნული ნორმის ობიექტური შემადგენლის (საჯარიმო ვალდებულების დარღვევის) არსებობას.

თუმცა ასეთი სახის საჯარო ველდებულების გადაცდომისათვის შესაძლებელია უფლებამოსილების ნორმა გამოიძებნოს ასევე ევროპული კანონმდებლობიდან. ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-13 მუხლის თანახმად ყველას, ვისაც დაერღვა ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები, უნდა ჰქონდეს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება ეროვნული ხელისუფლებისაგან, თუნდაც ეს დარღვევა ჩაიდინოს პირმა, რომელიც სამსახურებრივ უფლებამოსილებას ახორციელებდა.

შესაბამისად აღნიშნული ნორმა ავალდებულებს ხელშემკვრელ სახელმწიფოს ჰქონდეს ისეთი სახის მოწესრიგებული კანონმდებლობა და ნორმატიული ბაზა, რომელიც ერთმნიშვნელოვნად ადგენს და უზრუნველყოფს ამავე კონვენციით განსაზღვრული პრინციპების დარღვევისთვის დაზარალებული პირის უფლებათა ეფექტურ და სამართლიან დაცვას. იგი მოიცავს ასევე მე-6 მუხლით გარანტირებულ უფლების დაცვას სამართლიანი და ეფექტური სასამართლო წარმოების (მათ შორის გაჭიანურების გარეშე) უზრუნველყოფისათვის[43]. კონვენციის მე-13 მუხლი ადგენს ხელშემკვრელი სახლემწიფოსათვის უპირობო ვალდებულებას მოაწესრიგოს ამავე კონვენციით გარანტირებული უფლებათა დაცვა შიდასახელმწიფოებრივი აქტებით. სასამართლოების ინსტანციური ჩართვა არ მოითხოვება. საკმარისია მომწესრიგებელი უფლებამოსილების ნორმის არსებობა და დავის გადაწვეტა თუნდაც ადმინისტრაციული წარმოების გზით. არ არის სავალდებულო[44]ასევე რამე უზრუნველყოფის გარანტიები ან სხვა სახის დათქმებიც.

კონვენციის აღნიშნული ნორმა არ ითხოვს პირდაპირი და კვალიფიციური კანონმდებლობის არსებობას, რომელიც ერთმნიშვნელოვნად აწესრიგებს დაზარალებული მხარის ინტერესებს, საკმარისია ასევე თუ ასეთი სახის ეფექტური დაცვა არსებობს ეროვნული კანონმდებლობის სხვადასხვა ნორმათა ერთობლიობიდან ან/და თუნდაც არსებობს დამკვიდრებული სასამართლო პრაქტიკა ასეთი საკითხების პოზიტიური გადაწვეტილებისათვის[45]. შედეგად როცა ეროვნული კანონმდებლობის დონეზე ან/და დამკვიდრებული სასამართლო პრაქტიკის გზით მხარეს არ გააჩნია შესაძლებლობა გაასაჩირვროს გაჭიანურებული სასამართლო საქმისწარმოება, რომელიც არსებით მატერილაურ ან/და მორალურ ზიანს აყენებს დაინტერესებულ მხარეს, ასეთ შემთხვეებში ცალსახად ადგილი აქვს ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-13 მუხლით გარანტირებული უფლების დარღვევას[46].

იმ შემთხვევაში თუ ასეთი სახის რეგულაცია ეროვნულ კანონმდებლობაში არ არსებობს ანდა არსებული არ არის სამართლიანი, მაშინ კონვენციის 41-ე მუხლის საფუძველზე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო უფლებამოსილია თავად დააკისროს ხელშემკვრელ სახელმწიფოს ზიანის ანაზღაურება. ამასთან აღსანიშნავია, რომ კონვენციის მე-6 მუხლით დაცული სიკეთის (სამართლიანი სასამართლოს) ხელყოფის შემთხვეფვაში 41-ე მუხლით გარანტირებულია ასევე არამატერილაური ზიანის (ფრუსტრაციები, შიშები, განცდები, მიუღებლობები და გაურკვევლობები) ანაზღაურება, რომელიც შესაძლებელია დაზარალებულ მხარს მიადგა პროცესის გაჭიანურებით[47].

4.      ანალიზი: კანონით დადგენილი ვადის სასამართლოს მიერ გაგრძელება

მეტად საინტერესო და გავრცელებული პრაქტიკა სასამართლო სისტემაში არის თავად სასამართლოს მიერ კანონით იმპერატიულად განსაზღვრული ვადების გაგრძელება. ხშირად თავად სასამართლო არგუმენტირებს ამ საკითხზე როგორც შუსაბამოდ მოკლე ვადებში ჯეროვანი სამართალწარმოების შეუძლებლობას და ამით სასამართლო დამოუკიდებლობის ფუნტამენტური პრინციპების დარღვევას. თუმცა სადაოა, თუ რამდენად არის შესაძლებელი მოქმედი კანონმდებლობის, ასე მაგალითად საპროცესო კოდექსით დადგენილი სარჩელის უზრუნველყოფის ვადების ან/და საარბიტრაჟი გადაწვეტილების ცნობა აღსრულების ვადების, როცა ნორმა ერთმნიშვნელოვნად მიუთითებს, რომ „..დაუშვებელი ამ ვადის გაგრძელება“, სასამართლო განჩინების გზით ერთპიროვნულად გაგრძელება მოსამართლის მიერ.

აღნიშნული საკითხის ირგვლივ თავს იჩენს ფაქტორები, როგორც არის სამართლიანი სასამართლოს ეფექტური განხორციელბის შესაძლებლობის პრინციპი და კანონმდებლობით განსაზღვრული საპროცესო გარანტიები, რომელთა მიმართ სასამართლო წარმოებაში ჩართულ სუბიექტებს აბსოლუტური კანონიერი ნდობა გააჩნიათ. 

წონადი არგუმენტაცია უფრო ფორმალური კანონმდებლობის მხარეს იხრება, რომელმაც ფიქსირებული საპროცესო ვადები დაადგინა. სასამართლოს (მოსამართლეს) გადაწყვეტილება გამოაქვს კანონმდებლობის საფუძველზე. იგი თვად ვერ შეთხზავს ახალ კანონმდებლობას. მას შეუძლია განმარტოს კანონი და ასეთი ტელეოლოგიის გზით განავრცოს კანონმდებლობა, მაგრამ არა შეცვალოს ან/და არამიზნობრივად და არასაჭიროდ ჩათვალოს იგი. იქამდე სანამ ფორმალური კანონი არსებოს და არ არის გაუქმებული საკანონმდებლო ან საკონსტიტუციო სასამართლოს გზით, მოსამართლე ვალდებულია თავისი გადაწვეტილება შეუსაბამოს ნორმატიულ აქტს.

იმ შემთხვევაში თუ ვადების დამდგენი კანონი ფაქტობრივად არ შეესაბამება სამართლიანი სასამართლოს ჯეროვანი განხორცილების პრიცნიპს, მაშინ თავად სასამართლოს აქვს შესაძლებლობა წარდგინებით მიმართოს აღნიშნული საკანონმდებლო ნორმის კონსტიტუციურობის გადამოწმების მიზნით საკონსტიტუციო სასამართლოს.

D.  სამართლებრივი პოზიციები გაჭიანურებული გადაწვეტილებების მიმართ

1.       ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა  სასამართლომ კიონიგის გადაწვეტილებით[48] (König-Entscheidung) პირველად დააკისრა გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკას ზიანის ანაზღაურება, რასაც საფუძვლად ედო არამრთლზომიერად გაჭიანურებული პროცესი. ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლოს არგუმენტაციით გადაწვეტილების მისაღებად საჭირო ვადისა და ხანგრძლივობის შეფასებისას არსებითია კონკრეტულად განსახილველი საქმის ინდივიდუალური ელემენტები და ასევე ისეთი კრიტერიუმები როგორიც არის: საქმის სირთულე, პროცესის მონაწილე მხარეთა მოქმედებები, საქმის მნიშვნელოვნება მოსარჩელესათვის. სასამართლო საქმისწარმოების 12 თვეზე მეტი გადაცილების შემთხვევაში ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-6 არტიკლის პირველი ნაწილის დანაწესის თანახმად საქმის განმხილველ ორგანოს უნდა წარმოექმნას აღნიშნული გადავადების მართლზომიერების უტყუარი დასაბუთების ვალდებულება[49]. ე.წ. სუმერლის-გადაწვეტილებაში[50] ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლო აღნიშნავს, რომ პროცესში, რომელიც 16 წელზე მეტი გრძელდება, ადგილი აქვს უდავოდ  სასამართლოს მხრიდან საქმისწარმოების ვადების მიზანშეწონილობის დასაშვები ზღვრების დარღვევას. თუმცა იგი მკაცრად, შეუცვლელად და პერპეტუირებულად არგუმენტირებს მოსაზრებით, რომ საქმისწარმოების ვადიანობის ობიექტური განსაზღვრა და მისი ხანგრძლივობის მიწანშეწონილობის შეფასება, მხოლოდ და მხოლოდ კონკრეტული, ინდივიდუალური საქმის დეტალებთან და სპეციფიკებთან არის დაკავშირებული[51].

ადამინის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ კუდლას-გადაწვეტილებაში[52] (პოლონეთი) აღნიშნა, რომ სასამრთლო წარმოების ყველა შესაძლო გონივრულ ვადას გადაცილებული წარმოების შემთხვევაში ირღვევა არა მარტო ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი ნაწილის რეგულაცია, არამედ ასევე მე-13 მუხლის დანაწესი[53] - ეფექტური გასაჩივრების უფლება. ასეთი დარღვევების თავიდან აცილების მიზნით ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გადაწვეტილებაში განსაზღვრა, რომ სასურველია ავტონომიური კანონმდებლობის დონეზე შემუშავებულ იქნას ნორმატიული რეგულაცია ე.წ. სასამართლო უმოქმედობის ან/და უსაფუძვლო გაჭიანურების მიმართ დაინტერესებული სუბიექტის მიერ შესაბამისი „იზოლირებული“ საჩივრის ზემდგომ სასამართლო ინსტანციაში წარდგენის შესაძლებლობის შესახებ.

ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა ეროვნული სასამართლოს გადაწვეტილების ვადიანობის შეფასებასთან დაკავშირებით ემყარება სამ არსებით კრიტერიუმს: საქმის სირთულე, სამართლოსა და პროცესის მონაწილეთა ქმედებები, საქმის არსებითი მნიშვნელობა მონაწილე მხარეთათვის[54]. სასამართლომ განამრტა, რომ სტანდარტულ შემთხვევაში ერთი ინსტანციის გადაწვეტილება არ უნდა აღემატებოდეს 12 თვეს და ხელშემკვრელი სახელმწიფოების იუსტიციის სიტემა უნდა იღებდეს ვალდებულებას აღნიშნული ვადიანობის დაცვის უზრუნველყოფაზე[55].

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო განმარტავს რომ კონვენციის მე-6 მუხლი ასევე ვრცელდება საკონსტიტუციო სასამართლოების საქმისწარმობეზე და მათ შორის ვადინაობაზე. ამასთან არ აქვს მნიშვნელობა თავად საქმისწარმოების ფორმას, იგი ვრცელდება როგორც მოქალაქის საკონსტიტუციო სარჩელზე ასევე სასამართლოს მიერ გადაგზავნის საკონსტიტუციო წარდგინებაზე. მისივე განმარტებით საპროცესო წარმოების ვადა 16 წლის მანძილზე სცდება ყველა შესაძლო გონიერების ფარგლებს, თუნდაც იგი განპირობებული იყოს მხარეთა მიერ პროცესის  გადადების განცხადებებით, ექსპერთა მრავალრიცხოვანი დასკვნების საჭიროებებით ან/და დროდარდო მესამე პირთა ჩართვის აუცილებლობებით[56]. ამასთან იგი მიიჩნევს, რომ საქმისწარმოების ვადა კანონის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხებზე რომელიც 7 წელი გრძელდება უხეშად არღვევს კონვენციის მე-6 მუხლით გარანტირებულ სამართლიანი სასამართლოს პრინციპს[57].

აღნიშნული საკითხის ყველზე ეფექტური და სამართლიანია გადაწვეტილება ეროვნული კანონმდებლობის დონზე სპეცილური ნორმატიული აქტების შექმნა, რომელიც დააჩქარებს საამართლო გადაწვეტილებათა მიღების ვადებს ან/და საწინააღმდეგო შემთხვევაში სამართლიანად განსაზღვრავს მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მექანიზმს. მარტო ის არგუმენტი, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოში შესაძლებელია  გაჭიანურებული გადაწვეტილების გასაჩივრება არ არის საკმარისი კონვენციის მე-6 მუხლის მიზნებისათვის, მით უფრო, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო თუნდაც თავისი პიზიტიური გადაწვეტილებით მხოლოდ გაჭიანურების ფაქტის და მის კონსტიტუციასთან  შეუსაბამობაში შემოიფარგლება. შესაბამისად იგი უძლურია დაუწესოს მოქმედ სასამრთლოს ვადები, წარმოების წესები ან თუნდაც მატერილაური ზიანის ანაზღაურება.

ასევე არ არის საკმარისი ზაკ-ის 207–ე,208–ე, სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლით დადგენილი საჯარო სუბიექტის მიერ გადაცდომისათვის ზიანის ანაზღაურების შესაძლებლობის არსებობა, რადგან იგი როგრც წესი არ ადგენს პირდაპირი წესით სასამართლოს პასუხისმგებლობას გაჭიანურებული გადაწვეტილებისათვის და სასამრთლო პრაქტიკზე არის დამოკიდებული. ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლო ასევე განმარტავს, რომ არც დამკვიდრებული სასამართო პრაქტიკა არის საკმარისი გაჭიანურებული გადაწვეტილებებისათვის[58], რომელიც პოზიტიურად წყვეტს მატერილაური ზარალის საკითხებს.ასევე არ არის საკმარისი ისეთი ნორამტიული აქტების არსებობა, რომელიც მხოლოდ აჩქარებს (ამოკლებს) სასამართლო საქმისწარმოების ვადებს[59], აწესებს შემჭიდროვებულ წესებს და სხვა, რადგან ვადების დაუცველობა ხშირ შემთხვევაში არ არის დაკავშირებული არანაირ სანქციასთან, მით უფრო მიყენებული ზიანის ანაზღაურებასთან. შესაბამისად სანქციების და მატერიალუარი ზიანის წესების არ არსებობა მიიჩნევა როგორც კონვენცისათვის არადამაკმაყოფილები რეგულაცია. აღსანიშნავია ასევე, რომ ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლო კიდევ უფრო შორს მიდის და მიუხედავად დაზარალებულის მატერილაური კომპენსაციისა დამატებით ამოწმებს თავად კომპენსაციის მოცულობასა და მოითხოვს ხელშემკვრელი სახელმწიფოს ორგანოებისაგან პირის კონვენციის მიმართ დაზარალებულად ცნობასა და აღიარებას[60].

2.      გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა

გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლო თავის ადრეულ გადაწვეტილებებში[61] სასამართლო პროცესის უსაფუძვლო გაჭიანურებას იზიარებდა მხოლოდ მაშინ, როცა ადგილი ჰქონდა აშკარა და არაორაზროვან დარღვევებს. მას მიაჩნდა და ნაწილობრივ დღესაც იზიარებს პოზიციას, რომ სულაც არ არის სავალდებულო კონკრეტული სამართალწარმოებები კონკრეტულ ვადებში მიმდინარეობდეს და სრულდებოდეს, რადგან მისი აზრით კანონმდებლობის გზით მაქსიმალური ვადების დაწესება მაინც არ უზრუნველყოფს სამართალწარმოების ხანგრძლივობის შემცირებას[62]. შემდგომ გადაწყვეტილებებში[63] საპროცესო ვადების მიზანშეწონილობის მსჯელობისას საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ არგუმენტაცია გადატვირთულობასა და შესაბამისი ტექნიკური პირობების არ ქონაზე არ წარმოადგენს რამე სახის გამამართლებელ გარემოებას საქმის განხილვის გაჭიანურებისათვის. აღსანიშანვია, რომ ასეთ შემთხვევაში სასამართლო მით უფრო ვალდებულია მის წარმოებაში არსებული საქმეების კოორდინირებულად დაგეგმვაზე, ხოლო თუ ასეთი დაგეგმარების შედეგად ადგილი მაინც აქვს ვადების განგრძობადობას, ეს არ ჩაითვლება ბრალეულ გაჭიანურებად. ასევე აღინიშნა, რომ თავად საქმისწარმოების დაგეგმარება ყველა ერთეულ შემთხვევაში მოქმედი სასამართლოს ეთგვაროვანი და იდენტური პრაქტიკით უნდა წარმოებდეს.

აღნიშნული მოსაზრება ლიტერატურაში[64]  აწყდება კრიტიკას, კერძოდ „საქმისწარმოების დაგეგმარების“ პრინციპით გამართლებული საპროცესო ვადიანობები პირდაპირ დამოკიდებული ხდება სასამრთლოში არსებულ მოსამართლეთა პერსონალზე, ასევე სხვა ტექნიკურ რესურსებზე, რაც მიუღებელი და არამართებულია. სასამართლო ინსტიტუტი სახელმწიფოს მხრიდან უნდა იყოს მატერიალურად და ტექნიკურად მოწყობილი ისე, რომ ადგილი არ ჰქონდეს სამუშაო პროცესისათვის სავალდებულო რესურსების უკმარისობას. გადატვირთულობა ვერ იქნება გამამართლებელი არგუმენტი გაჭიანურებული გადაწყვეტილებებისათვის. ნორდრაინ-ვეტფალიის უმაღლესი სასამართლოს განმარტებით არგუმენტაცია საქმისმწარმოებელი სასამრთლოს გადატვირთულობაზე, რამაც გადაწვეტილების დროში გადავადება გამოიწვია, მაშინ არის რელევანტური, როცა ასეთი გადატვირთულობა თავად სპონტანური, მოულოდნელი და არაპროგნოზირებადი იყო[65]. შესაბამისად, თუ სასამართოში პრაქტიკულად დამკვიდრებული წარმოების შეფერხება ტრადიციული გადატვვირთულობის საფუძვლით განიმარტება, ეს არ ათავისუფლებს ვალდებულ საჯარო სუბიექტს ასეთი გადაცდომების პასუხისმგებლობისაგან, განსაკუთრებით როცა არანაირი ზომები არ იქნა მიღებული მდგომარეობის გამოსასწორებლად.

გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლო[66] იზიარებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მოსაზრებას იმის თაობაზე, რომ დროში განგრძობადი გადაწვერტილებების რევიზიისას გასათვალისწინებელია ისეთი კრიტერიუმები, როგორიც არის საქმის სირთულე, პროცესის მონაწილე მხარეთა მოქმედებები, სასამართლოს კონტროლს მიღმა არსებული (ე.წ. დაუძლეველი ძალის) გარემოებები. თუმცა თავად გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოშიც გახდა ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლოს კრიტიკის საგანი საქმისწარმოების ვადების კუთხით[67].

საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ სასამართლოებმა უნდა გაითავისონ პროცესის გახანგრძლივების დასაშვები შესაძლებლობები და ყველა ღონე უნდა იხმარონ, რათა არ მოხდეს მათი გაჭიანურება[68]

3.      გერმანიის უმაღლესი სასამართლოს პრაქტიკა

ადრეული გადაწვეტილებების საფუძველზე ჩამოყალიბებული შეხედულებებისაგან განსხვავებით გერმანიის უმაღლესმა სასამართლომ (BGH) ახალი გადაწვეტილებებით შეცვალა თავისი მრავალწლოვანი პრაქტიკა და დაადგინა, რომ იუსტიციური ორგანოების, მათ შორის: სასამართლოს, სხვა პირთა მიმართ არსებულ საჯარო-სამართლებრივ ვალდებულებათა რიცხვს განეკუთვნება „გაუჭიანურებელი“ წარმოების  უზრუნველყოფა[69]. ასე დაადასტურა ვესტფალიის უმაღლესმა სასამართლომ (OLG Hamm) მოსარჩელის სასარგებლოდ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა, სასამრთლოების მხრიდან 18 წლის განმავლობაში დაუსრულებელი პროცესისათვის, მას შემდეგ რაც მოპასუხე მხარემ გაკოტრების წარმოება გახსნა[70]. სასამართლომ განმარტა, რომ „მოსამზადებელ პროცესში ჩართულმა მოსამართლეებმა ვერ უზრუნველყვეს ჯეროვანი ფორმით მათზე დაკისრებული ვალდებულებების შესრულება, როგორც არის: განსაკუთრებით გადამეტებულად ვადაგადაცილებული პროცესებისა სასამართლო პროცესის ეფექტურობა, დაჩქარება და მისი დროული დასრულება, ასევე სამართლიანობის ექფექტური დაცვის გარანტია.“

თავის ახალ გადაწვეტილებაში[71] ვესტფალიის უმაღლესმა სასამართლომ (OLG Hamm) არ გაიზიარა მოსაზრება სასამართლო ხელისუფლების პასუხიმგებლობის შესახებ მის მიერ ვადების გადაცილების ან/და პროცესის გაჭიანურების შემთხვევაში, რადგან ასეთ ვითარებაში ადგილი ექნებოდა  ისეთ მძიმე იუსტიციურ გადაცდომებს, როგორიც არის კანონის უხეში არასწორი განმარტება ან/და შეგნებულად განზრახული ქმედებები. ვადების დარღვევა შეიძლება გახდეს არსებითი მხოლოდ მაშინ დამდგარი საზიანო შედეგისათვის, ანუ ობიექტური შერაცხვა კაუზალური კავშირის მიუხედავად მაშინ არის სახეზე, როცა საჯარო სუბიექტის მხრიდან არ იქნება ჯეროვნად წარმოგენილი გარემოებები, რომლებიც ადასტურებენ და მართლზომიერს ხდიან პროცესის გადავადების ან/და სულაც მისი დროებითი შეჩერების აუცილებლობას.

გაჭიანურებული პროცესების საკითხზე გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ მოჭარბეული სასამართლო საქმისწარმოებების ფონზე გადაწვეტილების გამოტანისას დროის ელემენტი იქცა ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ფაქტორად, თან რაც უფრო მზარდი გახდება საქმისწარმოების ვადები, მით უფრო მეტი პასუხისმგებლობა და მოლოდინი ეკისრება განმხილველ მოსამართლეს დროული გადაწვეტილების მიღებით დაასრულოს იგი[72].

გერმანიის უმაღლესი სასამართლო განმარტავს, რომ გაჭიანურებული გადაწვეტილების შემთხვევაში პასუხისმგებლობა შეიძლება დადგეს მხოლოდ სასამართლოს (მოსამართლის) მხრიდან უმოქმედობით. სხვა ყველაფერი, მათ შორის საქმისწარმოების გადავადება, ვერ ჩაითვლება საჯარო ველდებულების დარღვევად, რადგან სასამართლოს ამ ნაწილში ჩარევა ჩაითვლება როგორც მისი დამოუკიდებლობის დაუშვებელი შეზღუდვა[73].

აღსანიშნავია, რომ 2005 წლიდან გერმანიის სასამართლო პრაქტიკად იქცა ასევე ქ. მიუნჰენის სააპელაციო სასამართოს გადაწვეტილება[74],  რომ გაჭიანურებული გადაწვეტილების საფუძვლები მატერილაური ზიანის ანაზღაურებაზე შესაძლებელია განსაზღვრული იქნას § 839 BGB, Art. 34 GG (საქართველოს შემთხვევაში ზაკ-ის 207, 208, სამოქ, კოდექსის 1005-ე მუხლი) საფუძველზე. აღნიშნულით სცადა გერმანიის სახელმწიფოს ეღიარებინა სასამართლო პრაქტიკის არსებობა სახელმწიფოში გაჭიანურებული გადაწვეტილებების მიმართ, თუმცა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნული სასამართო პრაქტიკა არასაკმარისად ჩათვალა კონვენციის დაცვის მიზნებისათვის და მკაცრად მოითხოვა რეკომენდაციის სახით აღნიშნულ საკითხზე თავის ბოლო გადაწვეტილებაში გერმანიის მიმართ კვალიფიციური საკანონმდებლო  ბაზის შექმნა.

4.      მოსაზრებები ლიტერატურიდან

ა)        გაბატონებული აზრი

ლიტერატურის[75] მოსაზრება აღნიშნული თემის ირგვლივ ფაქტობრივად ერთგვაროვანია. მათი განსხვავებული არგუმენტაცია მატერილაური დასაბუთების ირგვლივ ბოლოს ჰპოვებს უნისონალურ გადაწვეტაში - რომ სავალდებულოდ საჭიროა სპეციალური ნორმის შემოღება საკანონმდებლო დონეზე, რომელიც კვალიფიციურად მოაწესრიგებს სასამართლოს მიერ გაჭიანურებული გადაწყვეტილების შედეგად მიყენებული ზიანის საკითხებს. აზრთა ერთობა შეიმჩნევა ასევე მოსაზრებაში, რომ სასამართლოს მიერ გაჭიანურებული გადაწვეტილების შესახებ შეფასება თავადვე სასამართლომ უნდა გამოიტანოს და მიყენებული ზიანის მოცულობაც მანვე უნდა გასაზღვროს[76].

„ ...საჭიროა ღიად და გამჭვირვალედ მოვაწესრიგოთ სასამართლოს მიერ საქმისწარმოებისა და ვადების ჩანიშვნის გაჭიანურების მოძველებული და ბნელითმოცული საკითხი, რომელიც ტაბუდებულია თავად სასამათლოების სამოხელეო აპარატის მიერ“[77]. საკონსტიტუციო სამართლოს ამ მოწოდებამ თავისთავად წარმოშვა ვნებათა ღელვები თავად სასამართლო სისტემაში. საუკუნოვანი ტრადიცია - გადაწვეტილების გამოტანა სიმშვიდეში, დროის სტრესული ვადების გარეშე არ შეუძლებოდა სწრაფი რეფორმით რადიკალურად შეცვლილიყო. სწორედ რომ მოსამართლის დამოუკიდებლობით არის გარანტირებული თავად ის პრინციპი, რომ მოსამართლე სამართალშემოქმედებისას არ არის სამუშაო საათებზე დამოკიდებული ,რასაც ლიტერატურში უზომო კრიტიკა მოჰყვებოდა. „...მოსამართლის საქმიანონა არ შეიძლება დარჩეს მსოფლიოში როგორც ერთადერთი საქმიანობა, რომელიც არ ქვემდებარება საქმისწარმოების წესების კონტროლსა და გადამოწმებას“[78].

ლიტერატურის ავტორთა ერთი ნაწილი[79] წლების მანძილზე პირდაპირ მიუთითებდა ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაზე და შესაბამისად კონვენციის მე-6 მუხლის, როგორც გაჭიანურებული გადაწვეტილების წინააღმდეგ უფლებამოსილების ნორმის გამოყენებაზე. ამასთან თავად სასამართლო სისტემის რეფორმირებამ უნდა გამოიწვიოს მოსმართლის შინაგანი ბოჭვა იმ საკითხებისადმი, რომ ეს მისი მნიშვნელოვანი საჯარო ვალდებულებაა მოახდინოს საქმისწარმოების დროული დასრულება და ამით სახელმწიფო სახსრების დაზოგვა.  ამასთან ასეთი ტიპის გადაცდომები შეიძლება დაიყოს ორ კატეგორიად: ე.წ. მოსამართლის ქმედებით (უმოქმედობით) გამწვეული გაჭიანურება, ან და საქმისწარმოების განგრძობა მისგან დამოუკიდებელი მიზეზებით, ე.წ. ორგანიზაციული ნაკლის საფუძველზე. ორივე საფუძველი საკმაოდ მნიშვნელოვანია, თუმცა ხშირ შემთხვევაში მაინც ადგილი აქვს მათ კომბინირებულ მიზეზს, რაც სწორედ გაჭინაურებაში აისახება. მხოლოდ დასაბუთება იმისა, რომ მოსამართლეს გადაწვეტილების მიღება ბევრად უფრო სწრაფად შეეძლო  და ეს საშუალება არ გამოიყენა, არ წარმოადგენს საკმარის საფუძველს, მით უფრო, რომ ასეთ შემთხვევებში მოსამართლის ბრალეულობის ელემენტის განზრახვის ან გაუფრთხილებლობის მტკიცება არც თუ ადვილი საქმეა. არანაკლები მნიშვნელობა ენიჭება აქვე სასამართოს ორგანიზაციის (მატერიალური მოწყობის) ელემენტს, რომელიც თავად განმხილველი მოსამართლის პიროვნებისაგან დამოუკიდებელი ელემენტია, რომელსაც წვლილი შეაქვს სასამართლო გადაწვეტილების დაგვიანებებში. ეს უკანასკნელი ტიპიურად საჯარო აპარატის გულგრილობის შედეგია, განსაკუთრებით შემთხვევებში, როცა ადგილი არ აქვს მოსამართლეთა რაოდენობის ჯეროვნებას არსებული მოზღვავებული საქმისწარმოების პირობებში, სხვა მატერიალუტ-ტექნიკური ინვენტარის დეფიციტს. ასეთი ტიპის გადაცდომების დაკისრება საჯარო სუბიექტისათვის ცოტა უფრო ადვილია და ექვემდებარება მტკიცებულებას.

სახელმწიფოს გააჩნია არა მხოლოდ მონოპოლია ძალაუფლებაზე, არამედ  იგი ასევე ვალდებულია ჯეროვნად განახორციელოს. ყველა შესაძლო შეფერხებები ამ მიმართლებით წარმოშობს სამოქალაქო საზოგადოებაში თვითმოწესრიგების საშიშროებას, რასაც უპირობოდ მასიურ თვითნებობამდე შესაძლოა მივყავდეთ. იქამდე სანამ სახელმწიფო (იუსტიციის ორგანო) პასუხისმგებელია სასამართლოს ორგანიზაციულ და მატერიალურ მოწყობაზე, იგი ვალდებულია იყოს პასუხისმგებლი მის გამართულ ფუნქციონირებაზე[80].

ბ)        მინორიტარული მოსაზრებები

ლოგიკურია, რომ საქმისწარმოება სასამართლოში ვერ იქნება უვადო. თავად კონსტიტუცია არ ადგენს რაიმე სახის ვადებს სასამართლო გადაწვეტილებეისათვის. ასეთი რეგულაციები არსებითად გვხვდება საპროცესო ნორმებში. ვადიანობის წინასწარი განჭვრეტაც შეუძლებელია, ისევე როგორც მეხანძრეს არ შეუძლია წინასწარ განსაზღვროს რა ვადაში ჩააქრობს ხანძარს, თუმცა მის ძირითად (პრიმერულ) ამოცანად ხანძრის ლოკალიზაცია და ჩაქრობა ისახება და ამ მიზნის მიღწევამდე მეხანძრის საჭიროება და მოქმედება გარდაუვალია. ასეთივე საჭიროება და გარდაუვალობა არის სამართალწარმოების პროცეში, მანამ სანამ გადაწვეტილება არ იქნება მომწიფებული[81].

კანონმდებლობის გზით სამართალწარმოების ვადიანობის ზედა ზღვრების დაწესება არაპრაქტიკულია, ვინაიდან ზოგიერთი საქმის სპეციფიკიდან გამომდინარე 3 წელი სრულიად მართებულად და ზომიერად მიიჩნევა, მაშინ როცა სხვა შემთხვევაში 6 თვიანი მსვლელობა საქმის სიმარტივიდან გამომდინარე უსაფუძვლო გაჭიანურებად შეიძლება ჩაითვალოს[82]. აღსანიშნავია ისიც, რომ მაქსიმალური ვადების დაწესებით სასამართლო სუბიექტს ეძლევა საშუალება ამ ვადის ბოლოს დაასრულოს საქმე, მაშინ როცა მისი დასრულება უფრო ადრე იქნებოდა შესაძლებელი, რაც თავის მხრივ საწინააღმდეგო შედეგის მომტანი იქნება ვიდრე პროცესის დაჩქარება[83]. 

ის რომ სამართალწარმოება „უვადოდ“ შეიძლება მიმდინარეობდეს ქმნის თავის მხრივ პროცესში მონაწილე დაინტერესებული პირისათვის უზომოდ დიდ მატერიალურ ტვირთს, განსაკუთრებით როცა მოთხოვნის უფლების დაკმაყოფილების გადავადება მეწარმის მატერიალურ-ეკონომიკურ შესაძლებლობებზე ნეგატიურად აისახება ან/და მის გადაწვეტილებაუნარიანობას არსებითად ზღუდავს[84]. სასამართლო წარმოების კანონმდებლობის გზით ვადიანობის ზღვრებში მოუქცევლობა სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ იგი მართლაც „უვადოა“. სამართლიანი სახელმწიფოს პრინციპი წარმოშობს საჯარო სუბიეტისათვის ისეთ ვალდებულებას, როგორიც არის ეფექტური მართლმსაჯულების განხორციელება. თავის მხრივ კი მართლმსაჯულება მაშინ არის ეფექტური, როცა იგი გონივრულ ვადაში ხორციელდება[85]. დაგვიანებული მართლმსაჯულება ვერ უზრუნვლეყოფს ჯეროვან მართლმსაჯულებას[86].

სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება მოიცავს თავის თავში სწორი და დროული გადაწვეტილების მიღების უფლებას. პროცესუალური ვადები შექმნილია სწორედ რომ პრიორიტეტულად სწორი გადაწვეტილების მისაღებად. სამართლიანი საზელმწიფოს პრინციპიც ამაზე მიუთითებს. თუმცა ვადაში გაჭიანურებული გადაწვეტილება ნაკლებად შესაძლებელია ჩაითვალოს სამართლიანად[87].

როგორც ასეთი არც ერთ ქვედა ინსტანციის სასამართლოს არ სურს ზედა ინსტანციისაგან კორექტირება და შენიშვნები, რაც  შესაძლოა ეხებოდეს საქმისწარმოების წესს ან/და ვადიანობის კრიტიკას. შესაბამისად ყოველი ერთეული შუამდგომლობის შესაძლებლობა საქმისწარმოების გაჭიანურების ირგვლივ აიძულებს მოქმედ სასაამრთლოს ჯეროვნად დაგეგმოს სასამართლო წარმოების ეტაპები და არ გადასცდეს დასაშვებ ვადებს[88].

5.      კანონმდებლობის დახვეწის საჭიროება

საქართველოს საკანონმდებლო სივრცეს არ აქვს რაიმე სახის სპეცილაური ნორმატიული აქტი გაჭიანურებული გადაწყვეტილებების მიმართ. ამ საკითხზე არ სასამართლო პრაქტიკა არ არის ჩამოყალიბებული. არ აქვს განვითარება არც პრეცედენტულ სამართალს ზაკ-ის 207, 208, სამოქ, კოდექსის 1005-ე მუხლების გამოყენებაზე საჯარო ველდებულების გადაცდომის შემთხვევაში.

გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკას ამ ნაწილში შედეგი მხოლოდ 2011 წელს დაუდგა. სპეცილაური ნორმატიული აქტის არსებობა, რომელიც ძალაშია 03.12.2011 წლიდან, გამოწვეულია ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს გადაწვეტილებით[89], რომელმაც რეკომედაცია გაუწია[90].

გერმანიის სასამართლო მოწყობის (საქმისწარმოების) შესახებ კანონი (§198 GVG) განმარტავს:

(1) ყველას, როგორც პროცესის მხარეს, ვისაც სასამართლოს გაჭიანურებული გადაწვეტილებით მატერიალური ზარალი მაიდგა აუნაზღაურედება აღნიშნული ზიანი. სასამართლოს საქმისწარმოების გაჭიანურება დამოკიდებულია ყოველი ერთეული შემთხვევისათვის განსაკუთრებით საქმის მნიშვნელობასა და სირთულეზე, ასევე პროცესის მონაწილეთა ქმედებზე.

(2) არამატერიალური ზიანი ყოველთვის ივარაუდება, როცა ადგილი აქვს სასამართლო წარმოების გაჭიანურებას. ასეთი ზიანი ანაზღაურდება იმ შემთხვევაში, როცა დაზარალებული სხვა გზით ვერ მიიღებს კომპენსაციას. ანაზღაურების მოცულობა განისაზღვრება 1.200 ევროს ოდენობით ყოველი გაჭიანურებული წლისათვის. სასამართლოს შეუძლია სამართლიანობის პრინციპზე დაყრდნობით გაზარდოს აღნიშნული ანაზღაურების მოცულობა.

 (3) მოთხოვნის უფლება წარმოიქმნება მხოლდ იმ შემთხვევაში თუ დაზარალებული საქმიწარმოების მიმდინარეობისას თავად საქმის განმხილველ სასამართლოში წარადგენს შუმადგომლობას საქმისწარმოების გაჭინურების შესახებ. შუამდგომლობა შესაძლებელია წარდგენილ იქნას ასევე ხელმეორედ 6 თვის ვადის უშედეგოდ გასვლის შემდგომ. თუ გაჭიანურება ერთსა და იმავე საქმეზე სხვა სასამართლო ინსტანციებშიც გრძელდება, აღნიშნული საჭიროებს ასევე შუამდგომლობას.

(4) ზიანის ანაზღურების განმხილვველ სასამართლოს განსაკუთრებულ შემთხვევებში შეუძლია უგულვებელყოს მე-3 ნაწილით დადგენილი დანაწესი.

(5) სარჩელი ზიანის ანაზღაურებაზე შესაძლოა წარდგენილ იქნას გაჭიანურების შესახებ შუამდგომლობიდან 6 თვის ვადის გასვლის შემდგომ, მაგრამ არაუგვინეს საქმისწარმოების დასრულებიდან და (გაჭიანურებული) გადაწვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 6 თვის ვადაში.

ლიტერატურის მოსაზრებით აღნიშნული საკანონმდებლო ნორმა შესაძლოა წინააღმდეგობაში მოდიოდეს კონსტიტუციურ ნორმასთან, რომლის თანახმად გარანტირებულია სასამართლოს (მოსამართლის) დამოუკიდებლობა. თუმცა გაჭიანურებული გადაცდომისთვის ისევე როგორც სხვა კვალიფიციური საჯარო ვალდებულების შეუსრულებლობისათვის სასამართლო ხელისუფლებისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება ვერ ჩაითვლება მასზე ზემოქმედებად ან მისთვის საქმიანობაში დაუშვებელ ჩარევად[91].

E.  დასკვნა

ეფექტური მართლმსაჯულება ნიშნავს

მართლმსაჯულებას კონკრეტულ ვადებში[92]

სასამართლო წარმოების გაჭიანურება კაცობრიობის მონაპოვარია და მანამდე სანამ გადაწვეტილება გამოაქვს ადამიანებისაგან შემდგარ კოლეგიას, იქმადე საქმისწარმოების გაჭიანურების სრული აღმოფხვრა შეუძლებელია. თუმცა მისი მინიმუმამდე დაყვანა და ამ მიზნით შესაძლო ღინისძიებების გატარება სწორედ რომ სახელმწიფოს ერთ-ერთი ფუნდამენტური ამოცანაა.

შეიძლება დასაბუთებალად ითქვას, რომ არსებითად გაჭიანურებული გადაწვეტილება შედეგობრივი სიმძიმით უტოლდება საქმისწარმობაზე უსაფუძვლოდ უარის თქმას, რაც სამართლიანი სახელმწიფოსათვის ერთ-ერთ მომაკვდინებელ ცოდვათაგანია.

სასამართლო წარმოების ვადიანობის საკითხის ბედის ამარა მიტოვება და მისი უკონტროლობა უდავოდ გამოიწვევს საქმისწარმოებათა უზომოდ გაწევლას და სასამართლო სისტემისადმი ნდობის დაკარგვას. შესაბამიად ამ სფეროს უდავოდ სჭირდება მონიტორინგი და კონტროლი. ასეთი სახის კონტროლი თავად საქართველოს კანონმდებლობა იცნობს გაჭიანურებული გადაწვეტილებისათვის მოსამართლეთა სანქცირებას საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ კანონის მე-2 მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად. თუმცა სახდელის ეს ზომები არ არის მანუგეშებელი უფლებადარღვეული დაზარალებული მხარისათვის, რომლის მატერიალურ დანაკარგს ვერ აანაზღაურებს მოსამარლისათვის გამოცხადებული დისციპლინარული ზომა. არც ისეთი სამართლებრივი ზომებია საკმარისი დარღვეული ვალდებულების რეაბილიტაციისათვის, როგორიც არის სასამართლო გზით გაჭიანურების პროტესტი. ასევე სრულად გაურკვეველია სამართლებრივი ბედი ისეთი შეუამდგომლობებისა, როცა დაზარალებული მხარე სამართლებრივად უფლებამოსილია მოითხოვოს შუამდგომლობის წარდგენის გზით საქმისწარმოების დაჩქარება, თუმცა ამას სასამართლოს მხრიდან არანაირი რეაგირება არ მოჰყვება. მეტიც, საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეები საერთოდ არ ექვემდებარებიან არანაირ ზედამხედველობას და კონტროლს. არ არსებობს მათზე არანაირი დისციპლინარული ზემოქმედების საშუალება, შესაბამისად მათ მიერ სრულად „სამართლიანად“  და „მართებულად“ (რადგან საწინააღმდეგო ვერ დგინდება) შესაძლებელია საქმისწარმოების გაჭიანურება იმდენად რამდენადაც მოესურვებათ. ეს კი სამართლიანი სახელმწიფოს ფონზე არც თუ უმნიშვნელო იურიდიული ნაპრალია.

შესაბამისად დღეს მოქმედი საქართველოს კანონმდებლობით არანაირი სამართლებრივი გზა არ არსებობს გაჭიანურებული გადაწვეტილების შემთხვევაში მატერილაური status quos-ს აღდგენის მოთხოვნისა, თუ არ ჩავთვლით ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციით გათვალისწინებულ შესაძლო სარჩელს.

ასეთი შედეგი ეროვნული ავტონომიური კანონმდებლობის დონეზე არ არის სახარბიელო. გამოსავლი უდავოდ არსებობს სპეცილაური კანონმდებლობის არსებობაში, რომელიც პირდაპირი წესით დაარეგულირებს გაჭიანურებული გადაწვეტილების შემთხვევაში მატერიალური ანაზღაურების ბედს.

თუ დავეყრდნობით ადამინის უფლებათა ევროპულ და გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოების პრაქტიკას სამართალწარმოების ვადების შეფერხების შემთხვევაში შიდა ფაქტორების კრიტერუმების განსაზღვრის შესახებ, როგორიც არის: საქმის სირთულე, პროცესის მონაწილე მხარეთა მოქმედებები, სასამართლოს კონტროლს მიღმა არსებული გარემოებები, დავრწმუნდებით რომ იგი მისაღები და მართებულია. თუმცა აქვე აღსანიშნავია, რომ დაინტერესებული სუბიექტისათვის განსაკუთრებულად რთული იქნება ასეთი კრიტერიუმების, მათ შორის: სამართალწარმოების განგრძობადობის მიზანშეწონილობის ობიექტურად სწორად განსაზღვრა და მისი სწორი სამართლებრივი შეფასება. საფუძვლიანი ეჭვის შემთხვევაში, რაც სულაც არ ნიშნავს ობიექტურ მართებულობას, დაინტერესებული პირი მუდამ მოტივირებული იქნება გაასაჩივროს ან/და სხვა გზით სადავო გახადოს „გაჭიანურებული“ საპროცესო ვადა, ეს კი თავის მხრივ გამოიწვევს საქმის განმხილველი საჯარო სუბიექტების  დამატებით გადატვირთულობას. შესაბამისად, ზემოაღნიშნული მსჯელობის საფუძველზე შეწონილი მოსაზრება, რომელიც არ სცდება სამართლიანი სახელმწიფოს კონსტიტუციურ პრინციპს, არ არღვევს სასამართლოს დამოუკიდებლობის გარანტიებს და და ასევე უზრუნველყოფს საჯარო სუბიექტის მხრიდან მართლსაწინააღმდეგო ქმედების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას, გამოიხატება მოცემულობაში: თუ გადაწვეტილების მიღებაზე ვალდებული საჯარო სუბიექტი არ მიიღებს გადაწვეტილებას ან გადაწვეტილების მიღება მისი მხრიდან უზომოდ და არაგონივრულად გაჭიანურდება, საჯარო სუბიექტის საჯარო-სამართლებრივი ვალდებულების შეუსრულებლობა სხვა იმ მესამე პირთა მიმართ, რომლებსაც ხსენებულ გადაწვეტილებაზე გააჩნიათ სუბიექტური უფლებები, მხოლოდ მაშინ უნდა იქნას მიჩნეული როგორც სანქციაქვემდეაბრე დარღვევა, რაც თავის მხრივ იწვევს საჯარო სუბიექტის მატერიალურ პასუხისმგებლობას, როცა საჯარო სუბიექტის ქმედების (ან უმოქმედობის) მართლზომიერების გამამართლებელი საფუძველი ობიექტურად არ მოიპოვება ან/და მის მიერ მოყვანილი არგუმენტაცია უსაფუძვლო და აბსურდულია.   „გაჭიანურებული“ სასამართლო პროცესით დაზარალებული სუბიექტის უფლების დაცვის სვლაგეზია მოსამართლის დისციპლინარული გადაცდომის გამოვლენა დისციპლინარული წარმოების გზით და შესაბამისად საჯარო სუბიექტის პასუხისმგებლობის მოთხოვნა სპეციალური საკანონმდებლო ნორმის საფუძველზე.  

გაჭიანურებულიი გადაწვეტილების მიმართ ბრძოლის ორო გზა არსებობს: მათი გასაჩივრება ან მათ მიერ გამოწვეული ზიანის ანაზღაურება. ჩვენი რეალობისთვის  მორგებულია უფრო შემდეგი მოდელი: პირველ რიგში უნდა იქნას გასაჩივრებული ვადაგადაცილებული ან/და გაჭიანურებული გადაწვეტილება და შეძლებისდაგვარად status quo უნდა იქნას აღდგენილი. ე.წ. “სასამართლოს უმოქმდობის საჩივარი“ წარმოადგენს ერთ-ერთ ეფექტურ ინსტრუმენტს გაჭიანურებული გადაწვეტილებების მიმართ. მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა იყოს შესაძლებელი დაზარალებულისათვის ფაქტობივად მიყენებული ზიანის ანაზღაურება და ზიანის განუსაზღვრელობის შემთხვევაში გადახდილი ბაჟის ან მისი ნაწილის უკან დაბრუნება. პრობლემის გადაწვეტა მხოლოდ გასაჩივრების გზით არ მოიცავს საკმარის ეფექტს და არ აქვს რეალური განხორციელების პერსპექტივა. შესაძლებელია ამიტომაც გერმანელებმა არა თუ შერეული, არამედ წმინდა კომპენსაციით გადაწვეტის გზა აირჩიეს.

პრობლემის შეფასების მხრივ ერთმნიშვნელოვად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ისევე როგორც ევროპის ბევრი ქვეყნისათვის, ასევე ამ გაერთიანებათა პრინციპების მიმდევარი საქართველოსათვისაც არსებითად მნიშვნელოვანი იქნება ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-6 მუხლითა (სამართლიანი სასამართლოს უზრუნველყოფა და გონივრულ ვადაში გადაწვეტილების მიღება) და ამევე კონვენციის მე-13 მუხლით (დარღვეული უფლების სამართლებრივი გზებით დაცვის შესაძლებობის უზრუნველყოფა) გარანტირებული ღირებულების უზრუნველყოფა:

• საქართველოს სასამართლო სისტემა და მისი ზედამხედველი იუსტიციური ორგანოები ვალდებულნი არიან უზრუნველყონ სასამართლო და მოსამართლეები ჯეროვანი პირობებით, რათა მათ მიეცეთ შესაძებლობა გაჭიანურებისა და დაბრკოლების გარეშე უზრუნველყონ საჯარო ვალდებულების შესრულება.
• იმ შემთხვევაში თუ ასეთი ეფექტური მექანიზმი არ იქნება სახელმწიფოს მხრიდან უზრუნველყოფილი, იგი კოლიზიაში მოვა ზემოხსენებული კონვენციით გარანტირებულ პრინციპთან და წარმოადგენს მის დარღვევას.
• იმ შემთხვევაში თუ ადგილი ექნება (მიუხედევად ყოვეგვარი საფუძვლისა) სასამართო სისტემის მხრიდან მისი საჯარო ვალდებულების შესრულების გაჭიანურებას, საქართველოში უნდა არსებობდეს ჯეროვანი ინსტრუმენტი მისი მოწესრიგებისათვის და მის მიერ გამოწვეული მატერილაური ზიანის აღმოფრხვრისათვის
• ასეთი ჯეროვანი ინტრუმენტი კონვენციის მიზნებისათვის არის სპეციალურად ამ სფეროს მომწესრიგებელი კანონი, რომელიც ადგენს საჯარო ვალდებულების დარღვევის ობიექტური შემადგენლობის ელემენტებს და პირდაპირ განსაზღვრავს ამ ვალდებულების დარღვევით მიყენებული ზიანის რეპარაციის წესებს.

მხოლოდ ზემოაღნიშნული ყველა პირობის დაცვის შემდგომ შეიძლება ითქვას, რომ საქართველომ სათაურად ქცეული პრობლემის მოგვარების მიზნებისათვის ამ მიმართულებით მოახდინა ევროპის სამართლებრივ სივრცესთან ინტეგრაცია (თუ ეს რა თქმა უნდა ჩვენ გვინდა)

[1] ბიბლია, ძველი აღთქმა: გამოსვლა 23.6; ლევიანნი 19.15

[2] კერძოდ, სამოქალაქო კანონთა წიგნი 839-ე პარაგრაფის მე-2 აბზაცში განსაზღვრავს: თუ საჯარო მოხელე სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოტანისას დაარღვევს საჯარო ვალდებულებებს, იგი პასუხისმგებელია ამის შედეგად წარმოქმნილი ზიანისათვის მხოლოდ მაშინ, თუ აღნიშნული საჯარო ველდებულების დარღვევა სისხლის სამართლის დანაშაულს წარმოადგენს. ეს წესი არ გამოიყენება საჯარო ვალდებულების კანონსაწინააღმდეგო გაჭიანურებისა თუ მასზე უარის თქმის შემთხვევებში

[3] შეადარე BVerfGE 88, 118, 124; BVerfG NJW 1997, 2811, 2812; NJW 1999, 2582, 2583; NJW 2000, 797

[4] იხ. დაწვრილებით ქვემოთ: თავი III.4.3, Rn.???

[5] იხ. 839 Abs.2 BGB: Verletzt ein Beamter bei dem Urteil in einer Rechtssache seine Amtspflicht, so ist er für den daraus entstehenden Schaden nur dann verantwortlich, wenn die Pflichtverletzung in einer Straftat besteht. Auf eine pflichtwidrige Verweigerung oder Verzögerung der Ausübung des Amts findet diese Vorschrift keine Anwendung (თუ საჯარო მოსამსახურე არღვევს მასზე დაკისრებულ სამსახურებრივ მოვალეობებს სასამართლოს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, მაშინ იგი ვალდებულია აანაზღაუროს ამით მიყენებული ზიანი მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ვადებულების დარღვევა სისხლის-სამრთლის დანაშაულია. აღნიშნული წესი არ გამოიყენება მართსაწინააღმდეგოდ სამსახურებრივი ვალდებულების შესრულებაზე უარის თქმის ან ვადაგადაცილების შემთხვევებში.)

[6] Staudinger/Wurm, BGB, Aufl. 2007, § 839 Rn. 334

[7] BVerfGE 35, 263 (274)

[8] BVerfGE 54, 39 (41); 55, 349 (369); 60, 253 (269); 88, 118 (124)

[9] ამ მოსაზრებას ნაწილობრივ იზიარებს ასევე გერმანიის საკონსტიტუციო სასაამრთლო BVerfGE 15, 275 ( 280), BVerfGE 11, 263 (265); 49, 329 (340); 65, 76 (90); 76, 93 (98); ასევე ლიტერატურის ნაწილი Bethge, NJW 1991, 2391 (2394). საწინააღმდეგო მოსაზრება Vosskuhle, NJW 1995, 1377, არგუმენტაციაზე დაყრდნობით, რომ სასამართოს გზით დასაცავ უფლებათა რიცხვს ვერ გამოაკლდება თავად სასამართლო ხელისუფლების მხრიდან განხორციელებული არამართლზომიერი უფლებაშეზღუდვები. მისივე მოსაზრებით Vosskuhle, NJW 2003, 2193 სასამართოლო აქტების მიმართ სხვადასხვა სახის უფლებადაცვის ანალოგიური სამართლებრივი ინსტრუმენტების გამოყენება გამოიწვევს ამ სარევიზიო ინსტიტუტების ეროზიას, რაც თავის მხრივ სამართალშემოქმედებას არამყარს ხდის.

[10] საქ. კონსტიტუციის 90-ე მუხლის განსაზღვრავს უზენაესი სასამართლოს, როგორც სააპელაციო სასამართლოს არსებობას, თუმცა მის უფლებამოსულებათა განსაზღვრებას უთმობს ორგანულ კანონს. შესაბამისად სასამართლო გადაწვეტულების გასაჩივრები უფლება არ არის როგორც ასეთი კონსტიტუციური უფლება და ინსტანციალური წესები რეგულირდება ორგანული კანონმდებლობით.

[11] BVerfGE 87, 61

[12] საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულება და შეთანხმება, რომი, 1950 წლის 4 ნოემბერი, გამოქვეყნებული სსმ, 16/11/1999,

[13] BGH, NJW 2007, 830; Brüning, NJW 2007, 1094;

[14] საქართველოს კანონი N1876, სსმ, 33, 09/11/2009

[15] საქართველოს კანონი N934, პარლამენტის უწყებანი, 44, 11/11/1997

[16] რატიფიკაცია საქართველოს პარლამენტის დადგენილებით N1940, სსმ, 24(31), 23/05/1999

[17] EGMR NJW 2005, 41 (EGMR (III. Sektion), Urteil vom 8. 1. 2004 - 47169/99 Voggenreiter/Deutschland)

[18] საერთო სასამართლოებში დასაქმებული პირი ითვლება საჯარო მოსამსახურედ საჯარო სამსახურის შესახბე კანონის პირველი მუხლის მე-4 ნაწილის, მე-2 მუხლის მე-2 ნაწილის დ) ქვეპუნქტის თანახმად. ამასთან სასამართლო ხელისუფლებაში საჯარო ვალდებულების დარღვევად ჩაითვლება ყველაფერი ის, რაც საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური სამართალწარმოების შესახებ კანონის თანახმად მოსამართლის გადაცდომას ან სისხლის სამართლის კოდექსის თანახმად დანაშაულს წარმოადგენს.

[19] უზენაეის სასამართოს გადაწყვეტილება #ბს-1217-1161 (კს-09) 16 ნოემბერი, 2009 წელი

[20] საქართველოს კანონი, სსმ, 8, 15/03/2000

[21] BVerfGE 3, 224; 14, 69; 26, 186; 27, 312; 31, 137; Papier, NJW 2001, 1089

[22] BGH NJW 2007, 830; Brüning, NJW 2007, 1094 (1096); BVerfG, NJW 2006, 668 (671).

[23] BGH NJW 2003, 282. Hess.DGH, NJW 2001, 2640

[24] Schaffer, BayVBl 1991, 643

[25] Papier NJW 2001, 1091

[26] შედარებისათვის BGH NJW 1978, 2509, რომლიც არსებითად მიჯნავს სასამართო ხელისუფლების მართლმსაჯულების საქმიანობაში ჩარევის კატეგორიულ დაუშვებლობას და მის ადმინისტრაციულ-მომწესრიგებელ საქმიანობაში ჩარებვის სრულ შესაძლებლობას.

[27] საქართველოს კანონი, სსმ, 8, 15/03/2000

[28] შეადარ. BVerfGE 54, 277, 291; 85, 337, 345; BVerfG NJW 1997, 2811, 2812; NJW 1999, 2582, 2583

[29] საქართველოს კანონი, სსმ, 8, 15/03/2000

[30] საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულება და შეთანხმება,  16/11/1999

[31] NVwZ 1984, 332, 333; BVerfG NJW 2001, 214, 215; NJW 2004, 3320; NJW 2005, 739; NJW 2008, 503, 504

[32] ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლო, იხ. EGMR (დიდი პალატა), 8. 6. 2006 გადაწვეტილება N 75529/01 სიურმელი გერმანიის წინააღმდეგ) NJW 2006, 2389, იხ ასევე EGMR, Slg. 2006 Nr.183 - სკორდინო იტალიის წინააღმდეგ = NJW 2007, 1259; Slg. 2006 Nr. 74 - კოჩიარელა იტალიის წინააღმდეგ; Slg. 1996-VI, S. 2181 Nr. 55 - დუქსონიო საფრანგეთის წინააღმდეგ; Serie A, Bd. 281, S. 57 Nr. 15 - მიტი საფრანგეთის წინააღმდეგ; Slg. 2003-X Nr. 47 - დორანი ირლანდიის წინააღმდეგ.

[33] BVerfG NJW 2005, 3488, 3489; BbVerfG NVwZ 2004, 1379,  1380

[34] VfGBbg. NVwZ 2003, 1379 (1380); BVerfG NJW 2001, 214; EuGRZ 1982, 75

[35] შეად. BGH, DVBl. 2007, 908 f.; BVerwG, NJW 2005, 2169 (2170); LG Berlin, NJW 2005, 1811

[36] Heine MDR 2012, 329

[37] Blohmeier NJW 1977, 560

[38] მართლმსაჯულება უნდა იყოს არა მხოლოდ სწორი, კანონზე დაფუძნებული და სამართლიანი (თანაზომიერი), არამედ ასევე დროული და საჭიროების შემთხვევაში ასევე გადაუდებელი.

[39] Ossenbühl DVBl 2012, 857

[40] Remus NJW 2012, 1404

[41] Lansnicker/Schwirtzek NJW 2001, 1970

[42] BVerfG  NJW 2001, 215

[43] EGMR NJW 2006, 2389 (EGMR (Große Kammer), Urteil vom 8. 6. 2006 - 75529/01Sürmeli/Deutschland)

[44] EGMR NJW 2001, 2694, Rn.157

[45] EGMR NJW 2001, 2694 (Slg. 2000-XI Nrn. 157-158, Kudla/Polen)

[46] EGMR NJW 2001, 2694, Rn.134

[47] Remus NJW 2012, 1407

[48] EuGRZ 1978, 406

[49] EGMR, NJW 2001, 2698

[50] EGMR, NJW 2006, 2389, ასევე ე.წ. გრესერის-გადაწყვეტილებაში EGMR, Urteil vom 05.10.2006 - 75204/01., სადაც ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლომ მოახდინა მის მიერვე შემოღებული კრიტერიუმების კონსტატაცია: საქმის სირთულე, პროცესის მონაწილე მხარეთა მოქმედებები, საქმის მნიშვნელოვანება მოსარჩელესათვის.

[51] იხ. EGMR, NJW 2006, 2389; NJW 2001, 212; NJW 2001, 2697

[52] EGMR, NJW 2001, 2694

[53] ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-13 მუხლი: ყველას, ვისაც დაერღვა ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები, უნდა ჰქონდეს სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალება ეროვნული ხელისუფლებისაგან, თუნდაც ეს დარღვევა ჩაიდინოს პირმა, რომელიც სამსახურებრივ უფლებამოსილებას ახორციელებდა.

[54] Gukelsbergerl DÖV 2012, 290

[55] EGMR NVwZ 2010, 178

[56] EGMR NJW 2006, 2389 (EGMR (Große Kammer), Urteil vom 8. 6. 2006 - 75529/01Sürmeli/Deutschland)

[57] EGMR NJW 2005, 41; EGMR NJW 1997, 2809 (Urteil vom 01.07.1997 - 125/1996/744/943)

[58] EGMR NJW 2006, 2389 (EGMR (Große Kammer), Urteil vom 8. 6. 2006 - 75529/01Sürmeli/Deutschland)

[59] ასეთია მაგ. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 356²¹-ე მუხლის მე-3 ნაწილით დადგენილი საარბიტრაჟო გადაწყვეტილების ცნობა-აღსრულება 30 დღის ვადაში, რომლის ვადის გაგრძლება დაუშვებელია. თუმცა აღნიშნული მუხლით გარანტირებული ვადა საქართველოს რეალობაში უმეტესწილად არ სრულდება სააპელაციო სასამართლოების მიერ. მეტიც, სასაამართლო თავისვე განჩინებით ხშირად აგრძელებს აღნიშნულ ვადას. დაწვრილებით იხ. ქვემოთ.

[60] EGMR NJW 2007, 1259 (Urteil vom 29. 3. 2006 - 36813/97 Scordino/Italien, Nr. 1)

[61] BVerfGE 40, 237, (257); 46, 17 (28)

[62] BVerfG NVwZ 2004, 334 (335); NJW 1997, 2811

[63] BVerfG, NJW 1981, 1499 (1500).

[64] Kloepfer, JZ 1979, 209 (212), იხ. ასევე BVerfG NJW 1974, 307 (309), NJW 2000, 797; BGH NJW 2005, 905 (906), სადაც თავად საკონსტიტუციო სასამართომ შეცვალა ადრეული პრაქტიკა და განმარტა, რომ სასამართლოს გადატვირთულბა სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის სფეროა, როცა ეს უკანასკნელი გადაწვეტილებების გაჭიანურების გამომწვეი მიზეზი ხდება. სახელმწიფო ვალდებულია ისეთი ორგანიზება მოაწყოს სასამართლო ინსტიტუტებისა, რომ მათ არ გააჩნდეთ პერსონალური და ტექნიკური აღჭურვილობების დეფიციტი.

[65] OLG Düsseldorf, NJW 1993, 1149 (1150)

[66] BVerfG NJW 2005, 3488f.; NVwZ 2004, 471; BVerfGE 55, 349, 369; 46, 17, 29; BVerfG NJW 1999, 2582, 2583

[67] EGMR NJW 2005, 41; NJW 1997, 2809.

[68] BVerfG JZ 2014, 399,

[69] BGHZ 170, 260=BGH NJW 2007, 830; შეადარე BGH JZ 2007, 686, 687, ძველი სასამართლო პრაქტიკის მიხედვით სხვა პირთა მიმართ არსებული საჯარო-სამართლებრივი ვალდებულება უარყოფილი იყო უმაღლესი ორგანეობის მიმართ და მათი არსებობა მხოლოდ ქვემდგომი ინსტანციებისათვის დასტურდებოდა. ასევე EGMR NJW 2006, 2389; 2007 1259.

[70] OLG Hamm, Urt. v. 8. 1. 2010 – 11 U 27/06

[71] OLG Hamm, BauR 2010, 1801, 1805, საწინააღმდეგო მოსაზრება იხ. BGH NJW 2011, 1072

[72] იხ. BVerfG NJW 2001, 214, 215; NJW 2004, 3320; NJW 2005, 739; NJW 2008, 503, 504

[73] BGHZ 187, 290

[74] LG München DRiZ 2006, 49 (Urteil vom 12. 1. 2005)

[75] Lansnicker/Schwirtzek NJW 2001, 1974

[76] Ossenbühl, JZ 1998, 679

[77] BVerfG, NJW 1998, 3109

[78] Redeker, NJW 2000, 2797

[79] Brüning NJW 2007, 1095

[80] Brüning NJW 2007, 1099

[81] Haremza, გვ. 35

[82] Klose NJ 2004, 241, 244

[83] Haremza, გვ. 29

[84] Redeker NJW 2003, 488

[85] შეად. ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-6 არტიკლის პირველი ნაწილი

[86] Pieroth/Schlink, Rdnr. 1092

[87] Kloepfer JZ 1979, 209

[88] Redecker NJW 2003, 489

[89] EGMR NJW 2010, 3355 sog. Rumpf-Urteil v. 02.09.2010

[90] Remus NJW 2012, 1409

[91] Guklelsberger DÖV 2012, 298

[92] „Wirksamer Rechtsschutz bedeutet zumal auch Rechtsschutz innerhalb angemessener Zeit” BVerfGE 55, 369, ამონარიდი გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწვეტილებიდან NSDAP-ს ერთ ერთი ლიდერის, ადოლფ ჰიტლერის მდივნის, რუდოლფ ჰესის საქმეზე.